Adrian Hardiman

Breitheamh de chuid na Cúirte Uachtaraí ab ea Adrian Hardiman (21 Bealtaine 1951 – 7 Márta 2016). "Bhí Adrian Hardiman ar dhuine de na daoine ab éirimiúla sa dlí lena linn", mar a dúirt Uachtarán na hÉireann, Micheál D. Ó hUiginn, tar éis do Hardiman bás a fháil.

Adrian Hardiman

Beathaisnéis
Breith	21 Bealtaine 1951 Baile Átha Cliath, Éire
Bás	7 Márta 2016 64 bliana d'aois Baile Átha Cliath, Éire
Siocair bháis	Bás nádúrtha (Ionfharchtadh miócairdiach)
Breitheamh
Faisnéis phearsanta
Scoil a d'fhreastail sé/sí	Coláiste Belvedere An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath
Gníomhaíocht
Gairm	abhcóide, breitheamh

Saol

Rugadh Hardiman ar an gCúlóg i mBaile Átha Cliath. Múinteoir ab ea a athair P.J., a bhí ina uachtarán ar Chumann na Meánmhúinteoirí tráth.

Fuair Hardiman a chuid oideachais i gColáiste Belvedere, COBÁC (áit ar bhain sé céim amach i stair) agus ag Óstaí an Rí.  Bhí sé ina Reachtaire ar Chumann Litríochta agus Staire UCD agus ina Uachtarán ar Chomhairle Ionadaithe na Mac Léinn, UCD (réamhtheachtaí Aontas na Mac Léinn, UCD, áit a raibh sé thar barr i mbun díospóireachta. Mar shampla, bhuaigh sé Craobh Náisiúnta Díospóireachta The Irish Times sa bhliain 1973.

Barra

Glaodh chun an Bharra é i 1974 agus chleachtaigh sé mar abhcóide ar feadh na chéad 26 bliain eile, ag tógáil Silk sa bhliain 1989. Bhain sé cáil amach go luath mar abhcóide sciliúil agus mar óráidí ó thús a ghairmréime sa Bharra.

Bhíodh Hardiman le Fianna Fáil agus sheas sé dóibh sna toghcháin áitiúla sa bhliain 1985 i nDún Laoghaire ach ní raibh rath ar a chuid iarrachtaí.

Níos deireanaí sa bhliain 1985, bhí Hardiman ar dhuine de lucht bunaithe na Progressive Democrats agus é an-mhór le Michael McDowell.

Na Ceithre Cúirteanna

Cúirt Uachtarach

Déanadh Breitheamh ar an gCúirt Uachtarach de sa bhliain 2000, cé nach raibh sé ina bhreitheamh cúirte roimhe sin (mar phrintíseach, mar is gnách).

Bhí baint aige le go leor de na príomhchásanna ag an am. Scríobhadh sé agus chraoladh sé go rialta ar ábhair dhlíthiúla agus pholaitiúla. "Bhí doimhneacht agus déine a anailíse dlíthiúla ag teacht le deisbhéalaí agus soiléire a bhreithiúnas... agus fuair sé an t-aitheantas cuí mar chosantóir paiseanta na saoirsí sibhialta agus saoirsí an duine aonair."

Bhí Hardiman ina Bhinseoir ag Óstaí an Rí, ina Mháistir Binse ag an Teampall Láir, Londain agus ina Bhall d'Acadamh Ríoga na hÉireann.

Cásanna

1983

Bhí Hardiman ina phríomhurlabhraí ag an bhfeachtas in éadan an Ochtú Leasú ar an mBunreacht.

1992

Ba mhór i gceist an chaoi ar cheistigh Hardiman Taoiseach na linne, Albert Reynolds, ag Binse na Mairteola.

2001

Ba é a thiomáin an bhreith mhóraimh sa Chúirt Uachtarach i gcás Ó Beoláin v Fahy a dhearbhaigh dualgas reachtúil a bheith ann tiontú oifigiúil d’Achtanna a chur ar fáil sa phríomhtheanga oifigiúil a luaithe agus a chuireann an tUachtarán a lámh le Bille. Sa bhreithiúnas sin, thug an Breitheamh Hardiman léargas maith ar an stádas láidir ba cheart a bheith ag an Ghaeilge faoi réir Airteagal 8 den Bhunreacht.

2007

Bhí Hardiman mar pháirt den chúirt a bhronn dúbailt damáistí ar an tábhairneoir as Dún na nGall, Frank Shortt, ar gearradh téarma príosúnachta san éagóir air tar éis do bheirt Ghardaí fianaise bhréige a chur chun cinn.

2013

Sa chás Marie Fleming v Éire, rialaigh Hardiman, mar aon leis an gcúirt, nár cheadaigh an ceart chun na beatha atá sa Bhunreacht ceart chun báis.

2014

Bhí baint ag Hardiman le cinneadh na Cúirte Uachtaraí i gcás Ó Maicín v Ireland, cás cáiliúil maidir le héileamh fir as Ros Muc i gConamara go mbeadh a theanga dhúchais, an Ghaeilge, ag baill uile an ghiúiré sa chás a bhain le hionsaí a dhéanamh ar dhuine eile, ar chainteoir dúchais Gaeilge é chomh maith. Ba é Hardiman an t-aon duine de chúigear breithiúna a sheas le hiarratas Uí Mhaicín ar ghiúiré a mbeadh Gaeilge acu.

2015

Sa chás DPP v JC, d’easaontaigh Adrian Hardiman le breith an mhóraimh ar an gcúirt a rialaigh gur cheart deireadh a chur leis an mbac a bhí ar ghlacadh le fianaise a fuarthas agus sárú déanta ar chearta bunreachtúla an duine.

Gaeilge

Gaeilgeoir líofa ab ea Hardiman. Bhí muintir leis i Mín Doire Dhamh i bparóiste Ghaoth Dobhair agus seans gurbh é an ceangal sin a mhúscail a spéis sa Ghaeilge.

Ba bhreitheamh é a bhí go láidir i bhfabhar chearta na nGaeilgeoirí. Bhí sé le feiceáil ina chuid cinntí, nuair a cháin sé go géar an Stát nuair a teipeadh ar na cearta seo a shárú. Tháinig roinnt mór-athruithe as a chuid breithiúnas – mar shampla Acht na dTeangacha Oifigiúla agus dátheangachas sa dlí.

Bhí suim ar leith ag Hardiman i gcur chun cinn na Gaeilge taobh istigh den dlíchóras. Ba mhinic dó a bheith mar Bhreitheamh ag Bréagchúirt Uí Dhálaigh – comórtas a eagraíonn Gael Linn do mhic léinn.

Scríobh sé leabhar sular bhásaigh sé, "Joyce in Court", agus an tionchar a bhí ag cásanna éagsúla i gcúirteanna dlí na hÉireann agus na Breataine ar Joyce. Tá cur síos aige ar chás Mhám Trasna.

Bás gan choinne

Tugadh cuireadh do Hardiman chun Léacht na Comhdhála ag Comhdháil Idirnáisiúnta na gCoimisinéirí Teanga i nGaillimh a thabhairt ar an 7 Márta 2016. Bhí sé ag ullmhú le labhairt ann faoi chearta teanga agus an dlí ag comhdháil de choimisinéirí teanga as gach cearn den domhan a bhí tagtha le chéile i nGaillimh, nuair a bhuail taom croí é, in aois a 64 bliain dó.

Foilseacháin

• "The Role of the Supreme Court in our Democracy" in Political choice and Democratic Freedom in Ireland (Mulholland, 2004)
• "Native and foreign judges and laws in Ireland: a post-colonial reflection" in (Sarkin and Binchy eag)
• The Administration of Justice: Current Themes in Comparative Perspective (Four Courts Press, 2004)
• "Socio-economic Litigation and the Separation of Powers" in The Commonwealth Lawyer, Imleabhar 14, Uimh. 3 (Nolllaig 2005)
• "The Trial of Robert Emmet" in History Ireland, Imleabhar. 13, uimh. 4 (Iúil/Lúnasa 2005)
• "A Gruesome Case: James Joyce's Dublin Murder" in (Larkin and Kissane eag)
• Librarians Poets and Scholars: a festschrift for Dónall Ó Luanaigh (Dublin, National Library of Ireland Association, le foilsiú, 2007)
• "Shot in Cold Blood: Military Law and Irish Perceptions in the suppression of the 1916 Rebellion" in (Doherty and Keogh eág)
• The Long Revolution: the 1916 Rising in context (Mercier, Corcaigh, 2007)
• "Law Crime and Punishment in Bloomsday Dublin" (Irish Legal History Society, 2007)
• Adrian Hardiman, Joyce in Court (Head of Zeus, 2017)

Féach freisin

• Cúirt Uachtarach na hÉireann

Naisc sheachtracha

• Hardiman ar Robert Emmet sa bhliain 2015 i TCD ar Youtube. Mí sular bhásaigh sé, ar an 7 Márta 2016, thug sé léacht faoi thriail Roibeard Emmet in 1803 i dTeach Cúirte Shráid na Faiche i mBaile Átha Cliath, sa seomra ceannann céanna inar daoradh Emmet.