Benjamin Franklin

Duine d’Aithreacha Bunaithe (Béarla: Founding Fathers) na Stát Aontaithe ba ea Benjamin Franklin (17 Eanáir 1706 (6 Eanáir 1706 sa tseanstíl) – 17 Aibreán 1790). Ileolaí agus duine tréitheach a bhí ann: clódóir, údar agus aorthóir, eolaí, polaiteoir, gníomhaire i saol an phobail, státaire iomráiteach, ceapadóir bisiúil, agus taidhleoir. Pearsa na hEagnaíochta par excellence ba ea é.

Benjamin Franklin

Beathaisnéis
Breith	17 Eanáir 1706 Bostún, Massachusetts
Bás	17 Aibreán 1790 84 bliana d'aois Philadelphia, Pennsylvania
Siocair bháis	Pliúraisí
Áit adhlactha	Christ Church, Philadelphia (en)
President of the Supreme Executive Council of Pennsylvania (en)
18 Deireadh Fómhair 1785 – 5 Samhain 1788 ← John Dickinson – Thomas Mifflin →
United States Ambassador to Sweden (en)
28 Meán Fómhair 1782 – 3 Aibreán 1783 ← luach ar iarraidh – Jonathan Russell →
Ambasadóir na Stát Aontaithe chun na Fraince
14 Meán Fómhair 1778 – 17 Bealtaine 1785 ← luach ar iarraidh – Thomas Jefferson →
1 Ard-Mháistir Poist na Stát Aontaithe
26 Iúil 1775 – 7 Samhain 1776 ← luach ar iarraidh – Richard Bache (en)  →
Speaker of the Pennsylvania House of Representatives (en)
Bealtaine 1764 – Deireadh Fómhair 1764 ← Isaac Norris – Isaac Norris →
Ball de Theach Ionadaithe New Hampshire
Faisnéis phearsanta
Reiligiún	Dias
Scoil a d'fhreastail sé/sí	scolaíocht bhaile Boston Latin School (en)
Gníomhaíocht
Réimse oibre	Fisic
Gairm	polaiteoir, taidhleoir, scríbhneoir
Fostóir	Ollscoil Pennsylvania
Ball de pháirtí polaitíochta	luach ar iarraidh
Ball de	Acadamh Eolaíochtaí Saint Petersburg (ball oinigh) (1789–) Accademia Nazionale delle Scienze detta dei XL (ball eachtrach) (1786–) Accademia delle Scienze di Torino (1783–) An Cumann Ríoga (1756–) Société d'agriculture de Paris (en) Pennsylvania Abolition Society Acadamh Ealaíona agus Eolaíochtaí Mheiriceá Cumann Meiriceánach na Fealsúnachta Acadamh na nEolaíochtaí Máisiúnachas
Ainm cleite	Silence Dogood
Teangacha	Béarla
Tír spóirt	Stáit Aontaithe Mheiriceá
Spórt	ficheall
Ghlac sé/sí páirt i
19 Meitheamh 1754	Albany Congress (en)
Teaghlach
Céile	Deborah Read Franklin
Páiste	William Franklin, Francis Folger Franklin, Sarah Franklin Bache
Athair	Josiah Franklin  agus Abiah Folger
Siblín	Jane Mecom agus James Franklin
Duine muinteartha	Ann Smith Franklin (deirfiúr chéile)
Gradam a fuarthas (1753)  Bonn Copley  dochtúireacht oinigh ó Ollscoil St Andrews  Comhalta d'Acadamh Ealaíona agus Eolaíochtaí Mheiriceá
Síniú

Eolaíocht

Mar eolaí, bhí suim ag Franklin i stair na fisice as a chuid fionnachtana agus teoiricí maidir leis an leictreachas.

Rinne Franklin turgnaimh le heitleog le linn stoirrn toirní, agus chruthaigh ionannas idir tintreach is leictreachas. Ar an 15 Meitheamh 1752, chruthaigh Benjamin Franklin go bhfuil aibhléis sa tintreach, trí thurgnamh a dhéanamh le heitleoig agus le heochair. Mar sin, cheap Franklin an tslat thintrí.

Cheap Franklin an lionsa défhócasach, sorn "Franklin", odaiméadar le haghaidh carráistí.

Clíomeolaíocht

Ceann de na luaththaighdeoirí aeráide ab ea Franklin. Mhapáil sé Sruth na Murascaille ar mhaithe le post a chur ó na Stáit Aontaithe go dtí an Eoraip.

Benjamin Franklin agus an turgnamh "eochair Loxley"

Am samhraidh

Mhol Franklin an beart ar dtús, chun sochar níos mó a bhaint as na huaireanta de sholas an lae le linn míonna an tsamhraidh. Sa bhliain 1784, scríobh sé chuig nuachtán agus mhol sé athrú ar an am chun coinnle a shábháil mar nach mbeadh sé dorcha chomh luath sin sa samhradh.

Ceol

Sheinn Benjamin roinnt mhaith uirlisí ceoil – ina measc, an veidhlín, an chruit agus an giotár. D’airg sé an t-armónach gloine - uirlis déanta de ghloine. Ba é an t-armonica gloine an t-aireagán ab ansa le Franklin.

1786ː Scríobh Franklin, "Sundry Maritime Observations". Transactions of the American Philosophical Society 2: 294-329.

Saol an phobail

Chuidigh Franklin le bunú Ollscoil Pennsylvania i 1751

D’eagraigh Franklin an chéad leabharlann iasachta phoiblí i Meiriceá. Chuir Franklin an chéad leabharlann phoiblí insna coilíneachtaí Meiriceánacha ar bun i bhPhiladelphia sa bhliain 1731.

D’eagraigh Franklin an chéad bhriogáid dóiteáin i bPennsylvania. Bhí sé ar na daoine ba thúisce a mhol aontacht na 13 coilíneacht, agus mar scríbhneoir agus ghníomhaí, thaobhaigh sé le coincheap náisiúin Meiriceánaigh.

Polaitíocht

Bhí Franklin an-ghníomhach le fada sa pholaitíocht roimh réábhlóid Mheiriceá, lena linn is ina diaidh. Dhréacht is shínigh sé fógra neamhspleáchais na Stát Aontaithe i 1776.

Mar thaidhleoir le linn na Réabhlóide Meiriceánaí, dhaingnigh Franklin an chomhghuaillíocht leis an bhFrainc, rud a chuidigh go mór le neamhspleáchas na Stát Aontaithe a bhaint amach. Níos déanaí, bhí sé ina ambasadóir i bPáras 1778-85, ball de Chomhdháil Bunreachta na Cónaidhme i 1787

Taistealaí

Chuaigh Benjamin Franklin ar cuairt chun na hÉireann i Meán Fómhair agus i nDeireadh Fómhair 1771. Shroich sé Baile Átha Cliath ar an 5 Meán Fómhair 1771. Chuir an bochtanas in Éirinn iontas air. D’fhreastail sé ar Theach na dTeachtaí in Éirinn agus bhí d’onóir aige, nach bhfuair ach Teachtaí Parlaiminte Sasanacha go hiondúil agus iad ar cuairt, cuireadh a fháil dul isteach chuig beár an tSeomra.

Benjamin Franklin in Scotland and Ireland, J. Bennet Noland, UoP (1938), 1512805033

Cáil inniu

• Tugann Contae Franklin, Pennsylvania, Contae Franklin, Alabama, agus Contae Franklin, Arkansas onóir do Benjamin Franklin.
• Bhain Marie Tussaud cáil amach ar dtús mar gheall ar dhealbha céarach a chruthaigh sí de Benjamin Franklin.