Domnall mac Murchada meic Diarmata
Rí na Laighean mar éilitheoir agus Átha Cliath de rítheaghlach Uí Chinnsealaigh ba ea Domhnall mac Murchadha (Meán-Ghaeilge Domnall mac Murchada (bás 1075),[1][2][3][4] Murchad mac Diarmata ba ea a athair, Domnall agus Diarmaid mac Maoil na mBó a sheanathair. Sinsear chlann Mhic Mhurchadha ba ea Domhnall, géag Uí Chinnsealaigh ainmnithe as a athair.
.jpg) Ainm Dhomhnaill mar a fheictear é in Rawlinson B 489 (Annála Uladh): Dom(nall) m(ac) M(ur)ch(ad)a  | |
| Beathaisnéis | |
|---|---|
| Bás | 1075 (Féilire Ghréagóra) |
| Faisnéis phearsanta | |
| Reiligiún | Caitliceachas |
| Gníomhaíocht | |
| Gairm | monarc |
| Teaghlach | |
| Teaghlach | Uí Chinnsealaigh |
| Athair | Murchad mac Diarmata |
| Siblín | Donnchadh mac Murchadha |
Sa bhliain 1071, roimh bhás a sheanathar, throid Domhnall agus gaol Uí Chinnsealaigh leis, Donnchadh mac Domhnaill Ramhair, le haghaidh ceannais sa Laigin. Cé go dtugtar an teideal 'rí Lagen' ar Dhomhnall i ríliosta amháin, is amhlaidh nach raibh seisean ach i ndáiríre Donnchadh an té níos cumhachtaí, agus Domhnall ach rí in ainm amháin.
Tháinig Domhnall i réim i nÁth Cliath sa bhliain 1075, tar éis dó Thoirdhealbhach Ó Briain, rí Mumhan an éigin a chur ar a ionadaí ann, Gofraid mac Amhlaoibh mhic Raghnaill. Ní fios go cruinn conas a tharla seo: ar chuidigh Domhnall le Gofraid chun seilbh a glacadh ar an ríchathaoir ó mhuintir Uí Bhriain, é sin nó ar chuir Toirdhealbhach féin i gcoróin é. Pé scéal é, fuair Domhnall bás laistigh den bhliain, agus chuir Toirdhealbhach a mhac féin, Muircheartach, i gcoróin.
Ginealach
cuir in eagarSeo a leanas ginealachh simplí Uí Chinnsealaigh, le Domhnall agus a phríomhchéile comhraic, Donnchadh mac Domhnaill Ramhair, san áireamh.[5][6] Sinsear eapainmneach de chlann Mhic Mhurchadha ba ea athair Dhomhnaill, agus sinsear eapainmneach Uí Dhomhnaill ba ea athair Dhonnchadha.[7][8]
| Gilla Pátraic mac Donnchada | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Diarmait bás 996 | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Donnchad bás 1006 | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Domnall Remar bás 1041 | Diarmait bás 1072 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Donnchad bás 1089 | Glún Iairn bás 1070 | Murchad bás 1070 | Énna Bacach bás 1092 | ||||||||||||||||||||||||||||
| Donnchad bás 1115 | Domnall bás 1075 | Énna | |||||||||||||||||||||||||||||
Stair
cuir in eagarMurchadh mac Diarmada,[11][12][13][14] ba ea athair Dhomhnaill, agus Diarmaid mac Maoil na mBó a sheanathair.[15][16][17][18] Bhí beirt deartháireacha ag Domhnall: Donnchadh, rí Laigean, agus Éanna.[19][20] Ba é Domhnall an chéad duine de cháin Mhic Mhurchada,[21][22][23][24]
Sa bhliain 1052, rinne seanathair Dhomhnaill treascairt ar ríocht Átha Cliath, ag cloí Eachmarcaigh mhic Raghnaill, rí Átha Cliath agus na nOileán. Go gairid i ndiaidh sin, cheap sé Murchadh mar rí Átha Cliath. Timpeall is deich mbliana níos deireanaí, is amhlaidh gur chuir Murchadh an ruaig ar Echmarcach as Oileán Mhanann amach,[25][26][27][28][29] agus d'éirigh seisean ina rí na nOileán.[30]
Mhair údarás daingean Dhiarmada i nÁth Cliath na nGael-Ghall ar feadh fiche bliain, an-éacht mar bhain rí Gaelach amach riamh.[31][32] Ar an drochuair do chlann Uí Chinnsealaigh, d'éag beirt mhac of Dhiarmada — Murchadh agus Glún Iairn — gan choinne roimh a n-athair sa bhliain 1070,[33][34][35][36][37][38][39] agus thit Diarmaid féin i mbun catha dhá bhliain i ndiaidh sin.[40][41][42][43][44]
Leann Chualann
cuir in eagarTá dán mollta Meán-Ghaeilge den 11ú haois ann maidir le ríogacht Dhomhnaill sa Laigean:[45][46][47][48]
| “ |
Cuirn Chualann, cia 'sin chiciud noscongbann? |
” |
Siombal ársa ríogachta ba ea an deoch fhlaithis, leann Chualann, saincheart ríthe na Laigean.[49][50][51][52][53] Dar le Scéla Cano meic Gartnáin den 9ú haois maidir le tiarna den 7ú,[54] ní féidir bheith ina Ardrí Éireann gan an léann úd a ól,[55][56][57] agus dá bharr ar dtús bheith ina rí Laigean.[58]
Ríogacht na Laigean
cuir in eagarRoimh bhás Diarmada, bhí achrann cathartha i measc mhuintir Uí Chinnsealaigh, mar thoradh is léir de bhásanna roimh am mhic Dhiarmada.[59][60] Faightear ach go háirithe i nAnnála Inis Faithlinn (11ú-14ú haois) agus Annála na gCeithre Máistrí (17ú haois),[61][62] gur throid Domhnall in éadan a choil chúigir, Donnchadh mac Domhnaill Ramhair, sular chuir chomhghuaillí Dhiarmada, Toirdhealbach Ó Briain, ord ar bun arís sa Laigin.[63][64][65][66][67]
An ríocht is cumhachtaí i ndeisceart Éireann a bhí Diarmaid.[68] Tarra a bháis, d'éiligh Toirdhealbhach ard-ríogacht na hÉireann.[69][70][71][72] Bhrúigh sé a cheannas ar na Laigin,[73][74][75][76] cuidithe ar ndóigh leis an achrann idir muintir Uí Chinnselaig,[68] agus ghabh sé Áth Cliath.[77][78][79][80][81][82] Cuireann an t-éacht sé in úil cé chomh tábhachtach is a bhí Áth Cliath i measc na gprovincial agus duine ag iarraidh na hardríogachta a bhaint amach.[83]
Cé go maítear sa Leabhar Laighneach den 12ú Harry's gur tháinig Domhnall i gcomharbacht ar a sheanathair mar rí Laigean, is léir é gurbh é Donnchadh an t-éilitheoir níos chumhachtaí. I ndáiríre, ní fheictear Domhnall i ríliosta Uí Chinnsealaigh san fhoinse chéanna. Deirtear ann gur tháinig Donnchadh i ndiaidh Dhiarmada mar rí Uí Chinnsealaigh. Molann gabháil Donnchadha in Áth Cliath gurbh é siúd an mórcheannaire Uí Chinnsealaigh.[84] Is amhlaidh más fíor nach raibh Domhnall ach ina ainm is a bheith ina rí Laigean.[85][86]
Ríogacht Átha Cliath
cuir in eagarFaightear caoin fiche líne i nAnnála na gCeithre Máistrí i dteannta le tásc Murchadh sa bhliain 1070, ag tús le:[87][88]
- Cumha áird-righ i n-Ath Cliath...
Molann gabháil Dhonnchadha i nÁth Cliath fosta go raibh sé i mbun an baile a úsáid mar phríomhchathair na Laigean.[89]
Más féidir Annála Inis Faithlinn a chreidiúint, tháinig Toirdhealbhach i gceannas i nÁth Cliath nuair a thug na hÁth Cliathaigh féin a ríogacht dó.[90][91][92] Cé gur bolscaireacht Uí Bhriain é seo is dócha, b'fhéidir é gur mhian leis na hÁth Cliathaigh rí Mumhan i bhfad i gcéin, seachas duine dá gcomharsana, na Laigin.[89] Laistigh den bhliain, bhí Gofraidh mac Amhlaoibh mhic Raghnaill i réim,[93][94] gaol le hEachmarcach,[95] mar ionadaí is dócha faoi phátrúnacht Thoirdhealbhach.[96][97][98][99]
Sa bhliain 1075, chuir Toirdhealbhach an ruaig ar Ghofraidh as a choróin agus as Éirinn féin,[100][101][102][103][104][105][106] agus tháinig Domhnall i gcomharbacht air.[107][108][109][110] Tharla seo b'fhéidir toisc go raibh Gofraid ag cuidiú leis an bhfrithbheartaíocht Angla-Dhanmhargach in éadan na Normannach, dream a raibh deachaidreamh ag Toirdhealbhach leo.[111][112][113][114][115] Is dóigh i ndáiríre go raibh easaontas Uí Chinnsealaigh á chur chun a tairbhe dóibh féin ag Uí Bhriain, agus Domhnall agus a chol ceathrar á chur chun cinn acu.[116]
.jpg)
Tá tuairim eile ann gur thit Gofraidh toisc go ndearna sé comhaontas leis na Laigin in éadan Uí Bhriain. Más fíor, b'fhéidir gur éirigh le fir Uí Chinnsealaigh Áth Cliath a ghabháil in ainneoin titim Ghofraí.[107]
Pé scéal é, ba ghearr í ré Uí Chinnsealaigh i nÁth Cliath. Insítear i nAnnála Inis Faithlinn, na gCeithre Máistrí agus Uladh uile gur éag Domhnall laistigh den bhliain tar éis tinnis trí lá.[118][119][120][121][122] Tugtar ach an teideal rí Átha Cliath dó i nAnnála Inis Faithlinn agus Uladh.[123][124][125]
I ndiaidh bhás Dhomhnaill, chur Toirdhealbhach a mhac féin, Muircheartach, i gcoróin i nÁth Cliath.[126][127][128][129] Lean Toirdhealbhach á dhéanamh le fasach tosaithe ag seanathair Dhomhnaill grandfather, inár cheapadh éilitheoir ar ard-ríogacht na hÉireann a rídhamhna féin i ríogacht Átha Cliath.[130][131][132]
Foinsí
cuir in eagar- "Annála Inis Fithlinn". University College Cork. Dáta rochtana: 29ú Bealtaine 2015.
- "Annála na gCeithre Máistrí". University College Cork. Dáta rochtana: 29ú Bealtaine 2015.
- "Leabhar Laighneach (Lebar na Núachongbála)". University College Cork. Dáta rochtana: 30ú Bealtaine 2015.
- "Bodleian Library MS. Rawl. B. 489". Oxford Digital Library. Dáta rochtana: 30ú Bealtaine 2015.
- "Annála Uladh". University College Cork. Dáta rochtana: 29ú Bealtaine 2015.
- "Scéla Cano meic Gartnáin". University College Cork. Dáta rochtana: 29ú Meán Fómhair 2015.
- "Trinity College Baile Átha Cliath MS 1339". Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath. Dáta rochtana: 30ú Bealtaine 2015.
- Bracken, D. "Ua Briain, Toirdelbach [Turlough O'Brien (1009–1086)]". Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/20468. Dáta rochtana: 25ú Samhain 2014.
- Hudson, B. "Diarmait mac Máel na mBó (d. 1072)". Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/50102. Dáta rochtana: 16ú Feabhra 2016.
- Ó Corráin, D. "The Vikings & Ireland". University College Cork. Dáta rochtana: 24ú Meán Fómhair 2015.
- Byrne, FJ (1971). "Tribes and Tribalsim in Early Ireland". Ériu 22: 128–166. ISSN 0332-0758. JSTOR 30007606.
- Duffy, S (1992). "Irishmen and Islesmen in the Kingdoms of Baile Átha Cliath and Man, 1052–1171". Ériu 43: 93–133. ISSN 0332-0758. JSTOR 30007421.
- Duffy, S (1993b). "Pre-Norman Baile Átha Cliath: Capital of Ireland?". History Ireland 1: 13–18. ISSN 0791-8224. JSTOR 27724114.
- Flanagan, MT (1981). "Mac Dalbaig, a Leinster Chieftain". Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland 111: 5–13. ISSN 0035-9106. JSTOR 25508795.
- Hudson, B (1994). "William the Conqueror and Ireland". Irish Historical Studies 29 (114): 145–158. doi:. ISSN 0021-1214. JSTOR 30006739.
- Mac Cana, P (1993). "IR. Buaball, W Bual 'Drinking Horn'". Ériu 44: 81–93. ISSN 0332-0758. JSTOR 30006879.
- Mac Cana, P (2004). "Praise Poetry in Ireland Before the Normans". Ériu 54: 11–40. ISSN 0332-0758. JSTOR 30007361.
- Ó Corráin, D (1971). "Irish Regnal Succession: A Reappraisal". Studia Hibernica 11: 7–39. ISSN 0081-6477. JSTOR 20495982.
- Scowcroft, RM (1995). "Abstract Narrative in Ireland". Ériu 46: 121–158. ISSN 0332-0758. JSTOR 30007878.
- "Bruchstücke der Älteren Lyrik Irlands" (1919). Berlin: Walter de Gruyter. Curtha i gcartlann 2020-11-14 ar an Wayback Machine
- Byrne, FJ (2001). "Irish Kings and High-Kings". Baile Átha Cliath: Four Courts Press.
- Charles-Edwards, TM (2004). "Early Christian Ireland". Cambridge: Cambridge University Press.
- Downham, C (2018). "Medieval Ireland". Cambridge: Cambridge University Press. doi:.
- Duffy, S (2002). "Mannin Revisited: Twelve Essays on Manx Culture and Environment": 53–61. Edinburgh: The Scottish Society for Northern Studies.
- Duffy, S (2006). "Medieval Baile Átha Cliath" 7: 51–65. Baile Átha Cliath: Four Courts Press.
- Duffy, S (2009). "A Companion to the Early Middle Ages: Britain and Ireland, c.500–c.1100": 285–302. Chichester: Blackwell Publishing.
- Flanagan, MT (2008). "Prehistoric and Early Ireland": 899–933. Oxford: Oxford University Press.
- "Viking Empires" (2005). Cambridge: Cambridge University Press.
- Hudson, B (2005a). "Medieval Ireland: An Encyclopedia": 127–128. Nua Eabhrac: Routledge.
- Hudson, B (2005b). "Medieval Ireland: An Encyclopedia": 462–463. Nua Eabhrac: Routledge.
- Hudson, B (2006). "Irish Sea Studies, 900–1200". Baile Átha Cliath: Four Courts Press.
- Hudson, BT (2005). "Viking Pirates and Christian Princes: Dynasty, Religion, and Empire in the North Atlantic". Oxford: Oxford University Press.
- Lydon, J (2005). "The Making of Ireland: From Ancient Times to Present". Nua Eabhrac: Routledge.
- Zumbuhl, M (2005). "Medieval Ireland: An Encyclopedia": 486–487. Nua Eabhrac: Routledge.
- Mac Shamhráin, AS (1996). "Church and Polity in Pre-Norman Ireland: The Case of Glendalough". Maigh Nuad: An Sagart. ISSN 0790-8806.
- "Maps, Genealogies, Lists: A Companion to Irish History" (2005). Oxford: Clarendon Press.
- Ní Mhaonaigh, M (2018). "The Cambridge History of Ireland" 1: 131–156. Cambridge: Cambridge University Press. doi:.
- Duffy, S (1993a), Ireland and the Irish Sea Region, 1014–1318, Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, hdl:2262/77137
Tagairtí
cuir in eagar- ↑ Byrne (2001).
- ↑ Moody
- ↑ Martin
- ↑ Byrne (2005), lch. 209.
- ↑ Byrne (2001), ll. xxxv, 290
- ↑ Ó Corráin (1971), lch. 20.
- ↑ Byrne (2001), ll. xxxiv–xxxv
- ↑ Flanagan (1981), lch. 6.
- ↑ Hudson, B (2005a)
- ↑ Hudson, BT (2004)
- ↑ Hudson, B (2005a)
- ↑ Byrne (2001), lch. 290, tábla 10
- ↑ Duffy (1992), ll. 102–103
- ↑ Ó Corráin (1971), ll. 20, 21.
- ↑ Hudson, B (2005a)
- ↑ Hudson, B (2004)
- ↑ Duffy (1992), ll. 102–103
- ↑ Ó Corráin (1971), ll. 20, 21.
- ↑ Byrne (2001), lch. 290 tab. 10
- ↑ Ó Corráin (1971), lch. 20.
- ↑ Downham (2018), lch. 268
- ↑ Zumbuhl (2005).
- ↑ Duffy (1992), lch. 102
- ↑ Zumbuhl (2005).
- ↑ Duffy (2006), lch. 55
- ↑ Hudson, B (2005a)
- ↑ Hudson, B (2004)
- ↑ Duffy (2002), ll. 53–54
- ↑ Duffy (1993b), lch. 14.
- ↑ Duffy (1993), lch. 14.
- ↑ Duffy (1993b), lch. 14
- ↑ Duffy (1992), ll. 100–101.
- ↑ Hudson, B (2005a)
- ↑ Hudson, B (2005b)
- ↑ Hudson, BT (2004)
- ↑ Duffy (2002), lch. 54
- ↑ Hudson, B (1994), lch. 149
- ↑ Duffy (1993b), lch. 14
- ↑ Ó Corráin (1971), ll. 19, 20.
- ↑ Hudson, B (2005a)
- ↑ Hudson, B (2005b)
- ↑ Hudson, B (2004)
- ↑ Duffy (2002), lch. 54
- ↑ Ó Corráin (1971), ll. 19, 20.
- ↑ Mac Cana (2004), lch. 27
- ↑ Byrne (2001), lch. 153
- ↑ Mac Cana (1993), lch. 83
- ↑ Meyer (1919), lch. 16 § 30.
- ↑ Charles-Edwards (2004), lch. 95 n. 79
- ↑ Mac Cana (2004), lch. 27
- ↑ Byrne (2001), lch. 153
- ↑ Mac Cana (1993), lch. 83
- ↑ Byrne (1971), lch. 144.
- ↑ Charles-Edwards (2004), lch. 141.
- ↑ Scéla Cano meic Gartnáin, §§ 452–453
- ↑ Charles-Edwards (2004), lch. 95 n. 79
- ↑ Scowcroft (1995), lch. 130.
- ↑ Charles-Edwards (2004), lch. 95 n. 79.
- ↑ Hudson, B (2005b)
- ↑ Ó Corráin (1971), lch. 19.
- ↑ Annála na gCeithre Máistrí, ACM 1071.12
- ↑ Duffy (1992), lch. 101.
- ↑ Annála Inis Faithlinn, AI 1071.2
- ↑ Hudson, B (2005a)
- ↑ Hudson, B (2005b)
- ↑ Hudson, B (2004)
- ↑ Hudson, B (1994), lch. 149, n. 22.
- ↑ 68.0 68.1 Ó Corráin (1971), lch. 19.
- ↑ Flanagan (2008) lch. 900
- ↑ Lydon (2005), lch. 38
- ↑ Duffy (1993b), ll. 14–15
- ↑ Duffy (1992), lch. 101.
- ↑ Lydon (2005), lch. 38
- ↑ Duffy (1993b), ll. 14–15
- ↑ Duffy (1992), ll. 101–102
- ↑ Ó Corráin (1971), lch. 19.
- ↑ Lydon (2005), lch. 38
- ↑ Bracken (2004)
- ↑ Hudson, BT (2004)
- ↑ Duffy (2002), lch. 54
- ↑ Duffy (1993b), ll. 14–15
- ↑ Ó Corráin (1971), lch. 19.
- ↑ Duffy (1993b), ll. 14–15, 18.
- ↑ Ó Corráin (1971), lch. 21.
- ↑ Leabhar Laighneach (2012), §§ 5405–5585
- ↑ Ó Corráin (1971), ll. 9 n. 9, 19–21.
- ↑ ACM 1070.7
- ↑ Duffy (1992), lch. 101.
- ↑ 89.0 89.1 Duffy (1992), lch. 101.
- ↑ Annála Inis Faithlinn, AI 1072.4
- ↑ Duffy (2002), lch. 54
- ↑ Duffy (1992), lch. 102.
- ↑ Duffy (2006), lch. 57
- ↑ Duffy (1992), lch. 102.
- ↑ Duffy (2006), lch. 57.
- ↑ Forte
- ↑ Oram
- ↑ Pedersen (2005), lch. 232.
- ↑ Duffy (1993b), lch. 15.
- ↑ Duffy (2009), ll. 295–296
- ↑ Flan inagan (2008), lch. 900
- ↑ Duffy (2006), lch. 58
- ↑ Hudson, B (2005), lch. 167
- ↑ Hudson, B (1994), ll. 152, 152 n. 41
- ↑ Duffy (1992), lch. 102
- ↑ Ó Corráin, lch. 34.
- ↑ 107.0 107.1 Hudson, B (2006), lch. 116
- ↑ Hudson, B (2005b)
- ↑ Hudson, BT (2005), lch. 167
- ↑ Hudson, B (1994), lch. 152.
- ↑ Hudson, B (2005), lch. 167
- ↑ Hudson, B (1994), ll. 152–153.
- ↑ Mac Shamhráin (1996), lch. 98
- ↑ Duffy (1992), lch. 103
- ↑ Ó Corráin (1971), lch. 21.
- ↑ Duffy (1992), ll. 102–103.
- ↑ LL 5491–5495.
- ↑ ACM 1075.6
- ↑ AU 1075.4
- ↑ AI 1075.3
- ↑ Hudson, BT (2005), lch. 167
- ↑ Duffy (1992), lch. 103.
- ↑ AU 1075.4
- ↑ AI 1075.3
- ↑ Ó Corráin (1971), lch. 21.
- ↑ Ní Mhaonaigh (2018), lch. 154
- ↑ Hudson, B (2005b)
- ↑ Mac Shamhráin (1996), lch. 99
- ↑ Duffy (1992)]] p. 103.
- ↑ Flanagan (2008), lch. 900.
- ↑ Duffy (1993a), lch. 34
- ↑ Duffy (1992), lch. 103Ó Corráin, lch. 34.