90377 Sedna

Abhacphláinéad nó Pláinéadóideach mór is ea Sedna (sonrú abhacphláinéad 90377 Sedna; siombail: ) i gcodanna seachtracha an Ghrianchórais atá faoi láthair sa chuid is faide istigh dá fhithis faoi láthair; ó bhí 2021 tá sé 84 aonad réalteolaíoch (1.26 × 10¹⁰ km; 0.00041 pc) ón nGrian, beagnach trí huaire níos faide ná Neiptiún. Tugan speictreascópacht le fios go bhfuil comhdhéanamh dromchla Sedna cosúil le comhdhéanamh roinnt réad tras-Neiptiúnacha eile, agus é ina mheascán d'uisce, meatáin agus oighir nítrigine le tholiní den chuid is mó. Tá a dhromchla ar cheann de na cinn is deirgere i measc réad an Chórais Gréine. Laistigh de neamhchinnteachtaí measta, tá Sedna ar cothrom le Ceiréas mar an pláinéadóideach is mó nach eol go bhfuil gealach ann.

90377 Sedna
Ainmniú sealadach	2003 VB12
Cineál	detached object (en) , réad a d'fhéadfadh bheith ina abhacphláinéad, réad beag an Ghrianchórais, Sednoid (en) , réad tras-Neiptiúnach agus astaróideach
Grúpa mionphláinéid	réad tras-Neiptiúnach
Fionnachtaí	Michael E. Brown Chad Trujillo David L. Rabinowitz
Dáta fionnachtana	14 Samhain 2003, Réadlann Palomar
Eapainm	Sedna (en)
Réad tuismitheora	an Ghrian
Aois	13 Meán Fómhair 2023
Sonraí fithiseacha
Féach ar an staid reatha
Apaipsis	1,006.89415 AU
Pearaipsis	76.36917 AU (arg (ω): 311.38)
Ais mhór a	484.5211488 AU agus 541.6316601486 AU
Éalárnacht e	0.85900164191136
Tréimhse fhithiseach P	4,604,203.2853748 d
Meán-Aimhrialtacht M	358.13 ° 358.52542 °
Claonadh i	11.92864 ° 11.92963935787 °
Fad an nóid éirithigh Ω	144.55 ° agus 144.29749817454 °
Saintréithe fisiceacha agus réaltmhéadracha
Dearbhmhéid	1.6 1.49
Méid dhealraitheach (V)	21.12
Tréimhse rothlaithe	10.273 h
Ailbéideacht	0.07 (ailbéideacht gheoiméadrach)
Catalóga réalteolaíochta
Aitheantóir JPL	20090377
Sraith
« 90376 Kossuth  • (90378) 2003 WL23  »

Airíonna

Tá Sedna comhdhéanta as carraig agus oighear, de réir chosúlachta. Thiocfá ar a leithéid de réad i measc ghealacha Shatarn, mar sin. Ní satailít de chuid Shatarn í, áfach, ach ceann de chuid na gréine, agus í ar an gceann is rúndiamhraí acu, dar leis na saineolaithe féin.

Fithis

Is í fithis Sedna is cúis le seo, chomh fadaithe agus atá sí. Nó tá an garphointe (an peirihéilean) faoi sé aonad réalteolaíoch déag agus trí scór (76 AU) den ghrian, agus an cianphointe (an t-apaihéilean) suite naoi gcéad agus deich n-aonad réalteolaíoch is ceithre scór (990 AU) uaithi. Ní fhaca na réalteolaithe a leithéid d'fhithis fhadaithe ag aon réad go dtí seo, agus spreag an aimhrialtacht seo iad chun na teoiricí is éadóchúla a fhorbairt.

Tá Sedna ag timpeallú na gréine idir Crios Kuiper agus Scamall Oort. Tá sí rófhada le go bhféadfá a rá gur gnáthréad de chuid Chrios Kuiper í (cosúil le Quaoar, Varuna, agus Ixion). Ón taobh eile de, níl sí chomh fada sin amuigh is go dtiocfadh leat í a aicmiú mar réad de chuid Scamall Oort. Mar sin, ó thángthas trasna ar Sedna an chéad uair, b'éigean athbhreithiúnas a thabhairt ar na seanteoiricí faoi Scamall Oort.

Fithis

Grianchóras

Is í an teoiric is spéisiúla ná gur tháinig Sedna ó ghrianchóras eile. Is é sin, nuair nach raibh an grianchóras seo againn ach nuachruthaithe, agus an ghrian suite istigh sa réaltbhraisle inar fhorbair sí an chéad uair, bhí sí chomh gar do réalta éigin eile is go raibh Scamall Oort ag cuimilt le scamall den chineál chéanna thart ar an réalta eile sin.

Mar sin, cuireadh struchtúr bunúsach an dá scamall trí chéile, agus fágadh Sedna ar a fithis i ndiaidh na teagmhála. Míníonn an teoiric seo cén fáth a bhfuil a leithéid d'fhithis ag Sedna, ach ní mhíníonn sí cén fáth a bhfuil Scamall Oort fágtha ina sheanáit. Nó shílfeá go mbeadh an scamall féin ina phraiseach uafásach i ndiaidh a leithéid d'imeachtaí suntasacha.

Stair

Braitheadh Sedna den chéad uair i gCrios Kuiper i 2003, agus cinntíodh é i 2005.

Ba iad na réalteolaithe Michael Brown, Chad Trujillo is David Rabinowitz a bhraith den chéad uair é, ar an 14 Samhain 2003, le teileascóp Samuel Orschin i Réadlann Palomar agus an teileascóp Gemini North ar Mauna Kea i Haváí