An Úcráin

An Úcráin
	Україна (uk)
Bratach	Armas
	;
Aintiún	Shche ne Vmerla Ukrainy i Slava, i volia
Ainmnithe in ómós	name of Ukraine (en)
Suíomh
	49° N, 32° E / 49°N,32°E
Príomhchathair	Cív
Daonra
Iomlán	41,167,335 (2022)
• Dlús	68.21 hab./km²
Déamainm	Úcránach
Teanga oifigiúil	an Úcráinis
Tíreolaíocht
Cuid de	Oirthear na hEorpa ; stáit iar-Shóivéadacha ; an Eoraip
Achar dromchla	603,550 km²
Pointe is airde	Hoverla (en) (2,061 m)
Pointe is ísle	Inbhear Kuyalnik (−5 m)
Ar theorainn le	an Bhealarúis ; an Rómáin ; an Mholdóiv ; an Rúis ; an Ungáir ; an Pholainn ; an tSlóvaic ; an tAontas Eorpach
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hÚcráine, Daon-Phoblacht na hÚcráine agus an tAontas Sóivéadach
Cruthú	9 haois: Kievan Rus'; 1199: Kingdom of Galicia–Volhynia (en) ; 1648: Cossack Hetmanate (en) ; 7 Samhain 1917 (Iúlach): Daon-Phoblacht na hÚcráine; 10 Márta 1919: Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hÚcráine; 24 Lúnasa 1991: cúis leis seo Iarracht ar coup d'état san APSS i 1991
Eachtra thábhachtach	Cogadh na Rúise agus na hÚcráine ; Euromaidan ; an Réabhlóid Oráisteach ; Forógra Saoirse na hÚcráine (24 Lúnasa 1991); Declaration of State Sovereignty of Ukraine (en) (16 Iúil 1990); ionradh na Rúise ar an Úcráin ; independence of Ukraine (en)
Saoire phoiblí	Independence Day of Ukraine (en) (24 Lúnasa)
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	semi-presidential system (en)
Comhlacht feidhmiúcháin	Cabinet of Ministers of Ukraine (en)
Comhlacht reachtach	Verkhovna Rada (en)
• Uachtarán na hÚcráine	Leonid Kravchuk (1991–1994)
• Príomh-Aire na hÚcráine	Denys Shmyhal (2020–)
Údarás breithiúnach is airde	Cúirt Uachtarach na hÚcráine
Eacnamaíocht
OTI ainmniúil	199,765,856,765 $ (2021)
Airgeadra	hryvnia na hÚcráine
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+02:00 ; UTC+03:00 ; Am Oirthear na hEorpa ; Europe/Kyiv (en)
Fearann Idirlín barrleibhéil	.ua agus .укр
Glaochód	+380
Uimhir theileafóin éigeandála	112, 101, 102 agus 103
Cód tíre	UA
Eile
Suíomh gréasáin	ukraine.ua

Tír is ea an Úcráin (Úcráinis: Україна, rómhánaithe: Ukrayina [ʊkrɐˈjinɐ]) suite in Oirthear na hEorpa.

Sanasaíocht

Tá teoiricí éagsúla ann maidir le bunús sanasaíoch an ainm Úcráin, ach is é an ceann is coitinne ná gur tháinig sé ó shean-nath Slavach le haghaidh "talamh críche, teorainn" .i. ó Sean-Slavais Oirthearach оукраина, díorthaithe ó na focail оy (u, "ag") + краи (krai, "imeall"), nó край (kraj, "talamh").

Tíreolaíocht

Tá an Úcráin ag críochantacht leis An Rúis, ar an taobh thoir agus thuaidh, leis An Bhealarúis san iarthuaisceart, leis An Pholainn, leis An tSlóvaic, leis An Ungáir ar an taobh thiar, leis An Rómáin, agus leis An Mholdóiv ar an taobh thiar theas, agus an Mhuir Dhubh agus an Mhuir Mheoid san deisceart agus san oirdheisceart faoi seach.

Tá achar de 603,628 km² (233,062 míle cearnach) aici, rud a chiallaíonn gurb í an tír is mó í atá go hiomlán laistigh den Eoraip.

Daonra

Bhí 42.5 milliún duine ina gcónaí sa tír sa bhliain 2008, 77.8 % díobh ina Úcránaigh eitneacha, le mionlaigh shuntasacha eile; Rúisigh eitneacha (17 %), Bealarúisigh, Tataraigh agus Rómánaigh.

Teangacha

Is í an Úcráinis teanga oifigiúil na hÚcráine, agus í scríofa san aibítir Choireallach.

Bíonn Rúisis á labhairt go forleathan freisin.

Cultúr

Is í an Chríostaíocht Cheartchreidmheach Oirthearach an reiligiún ceannasach, agus chuaigh sé go mór i gcion ar ailtireacht, litríocht agus ceol na hÚcráine.

Is é 24 Lúnasa Lá Náisiúnta na hÚcráine, a dhéanann comóradh ar neamhspleáchas na tíre ón Rúis.^[1]

Stair

Tá daoine ina gcónaí i gcríoch na hÚcráine ar a laghad ar feadh 44,000 bliain. Tá seans maith ann gur thosaigh ceansú an chapaill anseo, agus freisin gur tír thionscnaimh na teangan Prota-Ind-Eorpaise í.

Sna meánaoiseanna, ba limistéar lárnach í de chultúr na nOir-Shlavach í, mar shampla, an stát cumhachtach 'Cív na Rúise'.

Tar éis í a bheith ilroinnte sa 13ú haois, bhí an Úcráin faoi réir coimhlinte, forlámhais agus deighilte ag cumhachtaí éagsúla. Tháinig Poblacht Chosacach chun cinn le linn na 17ú agus an 18ú haoiseanna, ach, thairis sin, d'fhan an Úcráin roinnte go dtí a comhdhlúthú isteach sa phoblacht Sóivéadach sa bhfichiú haois.

Bhain an Úcráin a neamhspleáchas amach ar 24 Lúnasa 1991.^[1]

An réabhlóid Oráisteach, 2004

Tar éis gur tharla díscaoileadh an Aontais Shóivéadaigh, lean an Úcráin ag coimeád an dara fórsa míleata is mó san Eoraip, i ndiaidh na Rúise, nuair a chuirtear cúltacaí agus pearsanra paraimíleata san áireamh.

2014-2021

Ghabh an Rúis an Chrimé isteach inti féin sa bhliain 2014, ar cuid den Úcráin í ó cheart, go mídhleathach, gníomh a cháin an tAontas Eorpach.^[2]

Chuir Parlaimint na hÚcráine a hUachtarán as oifig ar 22 Feabhra 2014 tar éis na míonna d'agóidí agus de chorraíl i measc an phobail. Thosaigh tréimhse fhada éiginnteachta de dhroim chaidreamh na hÚcráine leis an Aontas Eorpach, ar thaobh amháin, agus leis an Rúis, ar an taobh eile.

Ar an 25 Samhain 2018, rinne an Rúis ionradh armtha ar thrí longa cogaidh de chuid na hÚcráine i gcaolas Ceirts.^[3] Ghabh an Rúis smacht ar an Mhuir Mheoid mar sin, gníomh a cháin an tAontas Eorpach aon uair arís.

2022-

Ar adhmhaidin an 24ú Feabra 2022, d'fhógair Vladimir Putin, uachtarán na Rúise, "oibríocht mhíleata" leis an Úcráin a "dhímhíleatú".^[4]^[5]

Príomhalt: Ionradh na Rúise ar an Úcráin

Polaitíocht

Is poblacht í an Úcráin, faoi chóras leath - uachtaránachta le craobhacha reachtacha, feidhmiúcháin, agus breithiúnacha ar leith.

Ardeaglais Mhicil Naofa i gCív

Is stát aonadach é an Úcráin atá comhdhéanta de 24 oblast (cúige), agus cathair a bhfuil stádas speisialta aici: Cív, an phríomhchathair agus an chathair is mó,

Fómhar an arbhair, Volodymyr Orlovsky, 1882

Roimh 2014, bhí poblacht uathrialach amháin (an Chrimé) agus cathair a raibh stádas speisialta aici Sevastopol, ina mbíonn leaba ancaire in áirithe, faoi chomhaontú léasaithe, ag Cabhlach Rúiseach na Mara Duibhe.

Geilleagar

Le fada, bhí an Úcráin ina ciseán aráin domhanda, mar gheall ar an ithir shaibhir. Sa bhliain 2011, bhí an Úcráin san tríú háit ar domhan i dtaobh onnmhairithe gráinne. Ina theannta sin, tá earnáil déantúsaíochta dea-fhorbartha aici, go háirithe i réimse an aeraspáis agus trealaimh thionsclaíochta.