Grianán Ailigh
Bailiúchán séadchomharthaí stairiúil is ea Grianán Ailigh[1] i gContae Dhún na nGall.
 | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Sonraí | ||||
| Cineál | Lios  | |||
| Suíomh geografach | ||||
| Limistéar riaracháin | Contae Dhún na nGall, Éire | |||
| ||||
| Séadchomhartha náisiúnta na hÉireann | ||||
| Aitheantóir | 140 | |||
| ID GeoNames | 3307624 | |||
| ID logainm | 111188 | |||
Caiseal nó dún breá athchóirithe cloiche is ea Grianán Ailigh atá suite ar Shliabh an Ghrianáin agus radharcanna uaidh amach ar Loch Súilí, Loch Feabhail agus Inis Eoghain ar an taobh ó thuaidh. Áit charraigeach an bhrí atá leis an bhfocal Aileach. Tá fianaise de dhún cnoic réamhstairiúil fanta ar an láthair i bhfoirm trí bhruach ísle nó rampair, agus dioga ata timpeall ar an gcaiseal. Bhí bealach arsa ag dul suas go dtí an láthair.
Tá tobar beannaithe, atá tiomnaithe do Naomh Pádraig, ar an taobh ó dheas den chaiseal agus tá suíomh de charn adhlactha soir uaidh.
Miotaseolaíocht
cuir in eagarI miotaseolaíocht agus béaloideas na nGael, deirtear gur thóg an Dagda an ráth, dia agus rí mór le rá na dTuath Dé Danann, a throid in éadan na bhFomhórach sa dara Cath Maighe Tuireadh.
Insítear an scéal faoi bhás Aodha agus tógáil an Ghrianán i ndán fada le fáil i Leabhar Mór Leacáin.
De réir dán níos deireanaí le Flann Mainistreach caomhnaithe sa Leabhar Laighneach, tugadh an Dúin ag Frigrind, tógálaí cáiliúil faoi chosaint an rí, Fiacha Sraibhthine, a maraíodh ag Cath Dubh Chomar sa bhliain AD 322.[2] Thug an rí an dún ársa dó mar áit chónaithe, agus thóg Frigrind an teach splendid dá bhean chéile as eo (iúr) dearg, snoite agus deartha le hór agus cré-umha, clúdaithe le seoda lonracha.[2] Is amhlaidh ón dán go ndearnadh an ráth féin, maraon leis an ritheach, ag beirt saor cloiche, Imcheall agus Garbhán.
De réir na croineolaíochta i nAnnála na gCeithre Máistrí, tógadh Aileach seacht céad bliain déag roimh ré na Críostaíochta.
Is suntasach é gurb é Aileach ar cheann de bheagán suíomhanna a feictear ina áit cruinn ceart mar dún ríoga ar léarscáil Tholamaes, a mhair a deirtear sa dara haois, dhá chéad bliain roimh am Fhrigrind.[2]
Stair
cuir in eagarIs dócha gur tógadh an caiseal i ndeireadh an ochtú céad nó ag tús an naoú céad AD mar phríomhionad do Chenél nЕógain, i gceannas ar na rithe a bhí sa chuid seo d'Ulaidh. In 904 agus in 939, rinne na Lochlannaigh slad ar Aileach.
Sa bhliain 1101, rinne arm faoi cheannas rí na Mumhan, Muirchertach Ua Briain, an scrios deiridh ar Aileach.
An lá inniu
cuir in eagarTá dhá sheomra istigh sa bhalla atá ag dul chomh fada leis an mbealach isteach, nach mór. Sa bhliain 1835, thaifead Petrie foirgneamh dronuilleogach cloiche istigh sa lár, foirgneamh nach bhfuil ann a thuilleadh.
Sna 1870idí, rinne an Dr. Walter Bernard[3] as Doire athchóiriú ar an gcaiseal agus thaifead sé na hearraí cloiche a fuarthas ansin.
Sa bhliain 2001, rinneadh tuilleadh fiosrúchán seandálaíochta agus innealtóireachta san áit sular thug Oifig na nOibreacha Poiblí faoin obair chaomhnaithe. As na fiosrúcháin sin, fuarthas blúirí de ghloine, potaireacht agus píopaí cré a tháinig as na hoibreacha a rinneadh sa naoú céad déag. Tá fardoras ar an mbealach isteach sa chaiseal agus tá an taobh istigh den chaiseal iata ag balla atá ag ardú ina thrí ardán agus rochtain chuige trí staighrí intlise.
Féach freisin
cuir in eagarNaisc sheachtracha
cuir in eagar- Grianan of Aileach Visitor Centre ar archive.org
- Old Church Visitor Centre
Tagairtí
cuir in eagar- ↑ “Grianán Ailigh/Greenan Fort | logainm.ie” (ga). Bunachar Logainmneacha na hÉireann (Logainm.ie). An Coimisiún Logainmneacha. Dáta rochtana: 2024-05-09.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Manners and Customs of the Ancient Irish, lch. 10, O Curry, E.
- ↑ ncbi.nlm.nih.gov. "Walter Bernard -beathaisnéis". Dáta rochtana: 2020.
