Tomás Ághas

Ba dhuine de bhunaitheoirí Óglaigh na hÉireann é Tomás Ághas nó Thomas Ashe (12 Eanáir 1885 – 25 Meán Fómhair 1917). Bhí sé i gceannas ar chuid den ghníomhaíocht is suntasaí de chuid na nÓglach taobh amuigh de Bhaile Átha Cliath le linn Éirí Amach 1916. Ag am a bháis bhí sé ina uachtarán ar Bhráithreachas Phoblacht na hÉireann. 

Tomás Ághas

Beathaisnéis
Breith	12 Eanáir 1885 Lios Póil
Bás	25 Meán Fómhair 1917 32 bliana d'aois Baile Átha Cliath
Áit adhlactha	Reilig Ghlas Naíon
Faisnéis phearsanta
Scoil a d'fhreastail sé/sí	Coláiste Oiliúna De La Salle
Gníomhaíocht
Gairm	polaiteoir
Ball de	Bráithreachas na Poblachta
Eile
Siblín	Nóra Ághas
Ciontaíodh i	ceannairc (1917)

Tús a shaoil

Cainteoir dúchais Gaeilge as Cinn Ard, in aice le Lios Póil, Contae Chiarraí, ab ea an tÁghasach.

Chuaigh Ághas leis an múinteoireacht agus chaith sé ocht mbliana ag múineadh i Scoil Náisiúnta na Coirre Duibhe i Lusca, Co Bhaile Átha Cliath.

Píobaire cumasach agus duine de bhunaitheoirí Bhanna Píb Black Raven a bhí ann, chomh maith le fear mór spóirt a bhí gníomhach i gCumann Lúthchleas Gael.

Conradh na Gaeilge

Bhí an tÁghasach gníomhach i gConradh na Gaeilge agus é fós ina dhalta scoile. Tugadh freagracht dó mar thimire cúnta agus é sa 5ú bhliain ar scoil.

Cuimhneachán, Contae an Chabháin

Duine de na baill de Bhráithreachas Phoblacht na hÉireann ab ea Ághas. Rinne Dubhghlas de hÍde iarracht iad a dhíbirt ó Chonradh na Gaeilge, i rith an tsamhraidh sa bhliain 1913.

An tÉirí amach

Bhí Ághas i gceannas ar an 5ú Cathlán de Bhriogáid Bhaile Átha Cliath Óglaigh na hÉireann (Briogáid Fhine Gall) in Éirí Amach na Cásca sa bhliain 1916. Ba cheannfort é ar Chathlán Fhine Ghall. Bhí idir seasca agus seachtó fear aige ag troid in aghaidh fhórsaí na Sasanach timpeall thuaisceart Bhaile Átha Cliath le linn an Éirí amach.

Nios déanaí, fuair an cathlán an lámh in uachtar ar bhuíon póilíní i gCill Dhéagláin, Contae na Mí, áit a ndeachaigh siad i mbun ionsaí ar fhórsa a bhí i bhfad níos mó. Ghabh siad a lán arm, agus beagnach fiche feithicil. Nuair a theip an tÉirí amach go forleathan, áfach, ghéill Cathlán Ághais tar éis dó ordú a fháil ó Phádraig Mac Piarais.

Tuairisc bháis, ÁR n-ÉiRE - New Ireland 6 D.F. 1917

Príosúnach

Ar an 8 Bealtaine 1917, ghearr armchúirt prianbhreith bháis ar Ághas agus ar Eamon de Valera. Laghdaíodh an phianbhreith seo go dtí príosúnacht saoil. Choimeád na Sasanaigh Ághas i bpríosún Lewes i Sasana.

Nuair a tháinig Stáit Aontaithe Mheiriceá isteach sa Chéad Chogadh Domhanda i mí Aibreáin 1917, tháinig níos mó brú ar na Sasanaigh "an Fhadhb Éireannach" a réiteach. Thosaigh de Valera, Ághas agus Tomás Hunter stailc ocrais ar an 28 Bealtaine 1917 chun an brú sin a méadú. Le cuntais faoi dhrochiompar sna príosúin agus agóid ag méadú in Éirinn, ligeadh saor na príosúnaigh Éireannacha a bhí fágtha ar an 18 Meitheamh 1917 le cead Lloyd George.

I mí Lúnasa 1917, gabhadh Ághas arís agus cúisíodh é le ceannairc de dheasca óráid a rinne sé i mBaile na Luí, Contae an Longfoirt, áit a raibh Mícheál Ó Coileáin ag labhairt freisin. Cuireadh sa Currach é ar dtús báire, ach ansin bogadh é go Príosún Mhuinseo i mBaile Átha Cliath.

Uaigh Thomáis Ághais: "Mar bhí mo dhúil ó thúis shaoil í saoirse, i glú 's i súchas Gaedhal"

Deireadh a shaoil

Ciontaíodh agus daoradh pianbhreith dhá bhliain d'obair crua air. D'éiligh sé féin agus na príosúnaigh eile, Aibhistín de Staic ina measc, stádas 'príosúnach cogaidh'. Chuaigh sé ar stailc ocrais arís mar agóid ar an 20 Meán Fómhair. Fuair sé bás ar an 25 Meán Fómhair 1917, san Ospidéal Mater.

Luigh an corp faoi ghradam stáit i Halla na Cathrach i mBaile Átha Cliath. Ansin ar an 30 Meán Fómhair, cuireadh é i Reilig Ghlas Naíon. B'ócáid mhór í sochraid an Ághasaigh. Bhí 30,000 ann agus rinneadh scannán de.  

Bhí bás Ághais tábhachtach don ghluaiseacht Phoblachtánach; tháinig méadú mór ar líon na nÓglach.

Eolas eile

Bhí an tÁghasach gaolta leis an aisteoir Meiriceánach Gregory Peck, ó thaobh a sheanmháthair Catherine Uí Ághas.