An Chéinia

Is tír san Afraic í an Chéinia. Is í Nairobi an phríomhchathair. Iar-choilíneacht de chuid na Breataine is ea í.

An Chéinia
Jamhuri ya Kenya (sw) Republic of Kenya (en)
Bratach
Cathair
Aintiún	Ee Mungu Nguvu Yetu
Mana	«Harambee (en) »
Ainmnithe in ómós	Mount Kenya (en)
Suíomh
0.1°N 38°E / 0.1; 38
Príomhchathair	Nairobi
Daonra
Iomlán	48,468,138 (2017)
• Dlús	83.38 hab./km²
Teanga oifigiúil	An Svahaílis an Béarla
Tíreolaíocht
Cuid de	An Afraic Thoir
Achar dromchla	581,309 km²
Pointe is airde	Mount Kenya (en) (5,199 m)
Pointe is ísle	An tAigéan Indiach (0 m)
Ar theorainn le	An Aetóip An tSúdáin Theas An tSúdáin Léig na nArabach Uganda An tSomáil An Tansáin Loch Victoria
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Commonwealth realm of Kenya (en)
Cruthú	1963
Eagraíocht pholaitiúil
Comhlacht feidhmiúcháin	Government of Kenya (en)
Comhlacht reachtach	Parliament of Kenya (en)
• President of Kenya (en)	William Ruto (2022–)
Eacnamaíocht
Airgeadra	Kenyan shilling (en)
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+03:00 Africa/Nairobi (en)
Fearann Idirlín barrleibhéil	.ke
Glaochód	+254
Uimhir theileafóin éigeandála	112 agus 999
Cód tíre	KE
Eile
Suíomh gréasáin	president.go.ke

Muintir na Céinia

Tá tuairim is 40 milliún duine ina gcónaí sa Chéinia. Tá idir Bhéarla agus Kiswahili ag a bhformhór. Ná grúpaí eitneacha is mó ná: Kikuyu 22%, Luhya 14%, Luo 13%, Kalenjin 12%, Kamba 11%, Kisii 6%, Meru 6%, Afracaigh eile 15%, Áisigh/Eorpaigh/Arabaigh 1%. Is í an Chríostaíocht an príomhchreideamh (Protastúnaigh 45%, Caitlicigh 33%), ach is iomaí creideamh eile atá ann.

Na cathracha is mó

Nairobi, Mombasa, Kisumu, Nakuru agus Eldoret. Is í Nairobi an chathair is mó, agus tá breis is trí mhilliún duine ina gcónaí ann.

Stair

Éirí Amach na Mau Mau

An faltanas a bhí ag muintir na Céinia in aghaidh na Sasanach le fada an lá, toisc an dóigh ar roinneadh na tailte sa tír sin. Tháinig na fadhbanna seo chun solais sa bhliain 1951, agus Aontas Afracach na Céinia ag éileamh tuilleadh ionadaíochta do na bundúchasaigh i rialú agus i riarachán na tíre, chomh maith le athroinnt na talún.

Nuair a diúltaíodh do na héilimh seo, fuair lucht an antoisceachais seilbh ar an ngluaiseacht, agus chuaigh muintir na Céinia chun cearmansaíochta ar na Sasanaigh.

B'é sin Éirí Amach Mau Mau, mar a thugtar air in annálacha na staire. Ar an 17 Lúnasa 1952, cuireadh staid éigeandála i bhfeidhm ar an tír, agus tuilleadh fórsaí armtha ag teacht le heitleáin ón mBreatain Mhór in aghaidh an lae leis an éirí amach a chloí. Chuaigh na cúrsaí an oiread sin chun géaradais is go bhféadfá a rá go raibh an Chéinia ar bharr lasrach le cogadh cathartha.

Sa bhliain 1953, rinne na ceannaircí ródach mór ar dhílseoirí ar de threibh Kikuyu iad. Chuir an t-ár seo - sléacht Lari, mar a thugtar air - malairt chuma ar fad ar pholaitíocht an éirí amach, agus fuair na Sasanaigh ar ais cuid den dea-chlú a bhí caillte acu i rith an chogaidh. Ar an 8 Aibreán 1953, gearradh téarma príosúnachta seacht mbliana le daorobair ar Jomo Kenyatta, as an mbaint a bhí aige le gluaiseacht Mau Mau.

B'é an cineál straitéis a bhí ag Churchill ná an lámh láidir mhíleata a imirt gan trócaire ar na ceannaircí agus na héilimh a shásamh a bhí ag na hAfraicigh a chur chun tosaigh ar dtús, go dtí an diúltú a fuair siad ó rialtas Attlee.

Éirí Amach na Mau Mau; King's African Rifles faoin tuath

Cheap Winston Churchill an Ginearál Sior George Erskine leis an éirí amach a chur faoi chois i Nairobi, rud a rinne sé leis an oibríocht ar ar tugadh An Inneoin, sa bhliain 1954. Ina dhiaidh sin, chuathas i dtuilleamaí an Chasúir (oibríocht mhíleata eile) le deireadh a chur leis an gceannairc faoin tuath. D'ordaigh Churchill comhchainteanna síochána a chur ar bun le muintir na Céinia, ach theip ar na cainteanna seo agus eisean ina phríomh-aire go fóill.