An tSiria

Is tír san Meánoirthear í Poblacht Arabach na Siria (Araibis: الجمهورية العربية السورية), nó an tSiria de ghnáth. Tá sí ag críochantacht leis an Liobáin san iarthar, Iosrael san iardheisceart, an Iordáin sa deisceart, an Iaráic san oirthear agus an Tuirc sa tuaisceart. Tá an chuid is mó den Ghólan, in iardheisceart na tíre, faoi fhorghabháil ag Iosrael ó 1967.

An tSiria
الجمهورية العربية السورية (ar) سوريا (ar) Komara Erebî ya Sûriyê (ku)
Bratach Armas
Aintiún	Humat ad-Diyar
Suíomh
35° 13′ 00″ N, 38° 35′ 00″ E
Críoch á éileamh ag	an Fhrainc (–1946)
Príomhchathair	An Damaisc
Daonra
Iomlán	23,865,423 (2024)
• Dlús	128.88 hab./km²
Déamainm	Siriach
Teanga oifigiúil	an Araibis
Tíreolaíocht
Cuid de	an Meánoirthear Iarthar na hÁise
Achar dromchla	185,180 km²
• Uisce	1.1 %
Suite i nó in aice le limistéar uisce	an Mheánmhuir
Pointe is airde	Sliabh Hearmón (2,813.95 m)
Pointe is ísle	Muir na Gailíle (−214 m)
Ar theorainn le	an Tuirc an Iordáin an Iaráic Iosrael an Liobáin
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Ba'athist Syria (en)
Cruthú	8 Márta 1920
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	semi-presidential system (en)
Comhlacht feidhmiúcháin	Government of Syria (en)
Comhlacht reachtach	People's Assembly of Syrian Arab Republic (en)
• Príomh-Aire na Siria	Mohammed al-Bashir (en) (2024–)
Údarás breithiúnach is airde	Cúirt Uachtarach Bhunreachtúil na Siria
Eacnamaíocht
Airgeadra	punt na Siria
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+03:00 Asia/Damascus (en)
Fearann Idirlín barrleibhéil	.sy
Glaochód	+963
Uimhir theileafóin éigeandála	112, 110 agus 113
Cód tíre	SY

Go stairiúil, bhí Siria an lae inniu (ach amháin réigiún an Jazira soir ó thuaidh), an Liobáin, an Phalaistín, agus cuid den Iordáin mar réigiún amháin darbh ainm an tSiria Mhór, nó mar ba mhinice tagairt di as Araibis, Bilad al-Sham (بلاد الشام ).

Stair

Tá stair ag an tSiria chomh fada siar agus an bhliain 4 RC. Bunaíodh a príomhchathair, an Damaisc, sa dara mílaois roimh Chríost Bhí an chathair mar shuíochán Impireacht na nUmayyach ó 661-750 agus ba phríomhchathair chúigeach í le linn Impireacht na Mamalúcach.

Tar éis bhua na nAbasach, tháinig Baghdad i gcomharbas uirthi agus tháinig meath ar an Damaisc.

Athbheochan a bhí i gceist le ré na n-Ayyubid agus na Mamalúcach sa Damaisc.

Faoi smacht na nOtamánach, tháinig meath mór ar an Damaisc.

Léarscáil, 1935

Neamhspleáchas

Fuair an stát sa lá atá inniu ann neamhspleáchas ón Fhrainc sa bhliain 1946. Is é an 17 Aibreán “Lá na Saoirse” í bPoblacht Arabach na Siria. Roghnaíodh an Damaisc mar phríomhchathair don tSiria tar éis don tír sin neamhspleáchas a bhaint amach i 1946.

D'fhulaing an tSiria sraith de coupanna míleata i dtosach ré a neamhspleáchais. Ghabh ceann foirne an airm, Husni al-Zaim, an chumhacht an 30 Márta 1949; chuir an Coirnéal Sami al-Hinnawi as oifig é i gcoup eile i mí Lúnasa na bliana sin agus thug an ceannas ar ais do rialtas sibhialtach. I mí na Nollag, rinne an Coirnéal Adib al-Shishakli coup eile agus rinne al-Shishakli féin, agus é míshásta leis an rialtas sibhialtach a bhí curtha ar bun, a dara coup i mí na Samhna 1951. D'éirigh al-Shishakli as an chumhacht tar éis éirí amach mhíleata i bhFeabhra 1954.

An Phoblacht Arabach Aontaithe 1958-1961

D'aontaigh an tSiria agus an Éigipt in aon stát amháin, an Phoblacht Arabach Aontaithe, in 1958, faoi cheannas uachtarán na hÉigipte Gamal Abdel Nasser. Ach an díograis a spreag an t-aontú sa tSiria i dtús, níor mhair sí i bhfad i measc na héilíte agus forlámhas Nasser á shíneadh ar an tír, agus in 1961 rinne an Leifteanantchoirnéal Abd al-Karim al-Nahlawi coup míleata agus d'fhógair an scaradh.

Hafez al-Assad, 1977

Réimeas Pháirtí an Ba'th agus mhuintir al-Assad

Ón bhliain 1963 ar aghaidh bhí páirtí an Ba'th - Páirtí an Aiséirithe Arabaigh Shóisialaigh, páirtí náisiúnach Arabach a bhí gníomhach san Iaráic freisin - i gceannas; le linn 1970-2024, tháinig an ceann stáit ó mhuintir Assad. Ghabh Hafez al-Assad, oifigeach aerfhórsa agus ball de choiste míleata an pháirtí, an chumhacht in 1970. Deachtóir fuilteach ba ea é. Tharla eachtra míchlúiteach, Sléacht Hama, in 1982. Fuair os cionn 20,000 duine bás, ach i bhfad níos mó is dócha. Fuair Hafez al-Assad bás le adhairt in 2000.

Leasaíodh an bunreacht i ndiaidh bhás Hafez al-Assad ionas go bhféadfaí a mhac, Bashar al-Assad, a bhí faoi bhun na haoise bunreachtúla .i. 40 bliain, a thoghadh ina chomharba air. Deachtóir fuilteach ba ea é chomh maith.

Is éard is "an tEarrach Arabach" ann ná tonn réabhlóideach de léirsithe agus d'agóidí a bhí thosaigh sa Túinéis an 18 Nollaig 2010 agus a leath go tíortha eile ar nós na hÉigipte, Éimin, na Libia, Bhairéin agus na Siria.

Cogadh cathartha

2011. Thosaigh cogadh cathartha i ndáiríre sa tSiria i 2011. Bhí agóid bheag ar son an daonlathais sa Damaisc an 15 Márta 2011. Bhris agóidí ollmhóra amach i gcathair Deraa, sa deisceart, an 18 Márta agus mharaigh na fórsaí slándála beirt ar a laghad. Leath na léirsithe go cathracha eile agus lean na fórsaí slándála de chos ar bolg a imirt ar na léirsitheoirí agus urchair a scaoileadh leo. De réir a chéile tháinig méadú as cuimse ar an bhforéigean agus cuireadh briogáidí reibiliúnacha le chéile chun aghaidh a thabhairt ar fhórsaí an stáit. Thosaigh cogadh cathartha sa tSiria mar sin, cogadh a bhí le bheith ar bharr an chlár oibre pholaitiúil dhomhanda go ceann i bhfad.

Saighdiúir de chuid na Siria, 2006, le AK-47

2016. I mí Márta 2016, tuairiscítear ar RTÉ go raibh an Rúis lena gcuid fórsaí míleata a tharraingt amach as an tSiria go hiomlán.

Sa bhliain 2016, scriosadh cuid mhaith den taobh thoir d'Aleppo, a bhí faoi fhorlámhas na reibilúnach, le síorbhuamáil ó fhórsaí an rialtais. Chuaigh fórsaí de chuid na Siria isteach i in oirthear Aleppo i mí Nollag na bliana 2016, an bua ag an rialtas in aghaidh na reibiliúnach. Rinne an rialtas "glanadh eitneach" ar an gcathair.

2017. I 2017, rinneadh ionsaí ceimiceach ar cheantar ceannairceach gar do chathair Homs. Rinne na Stáit Aontaithe ionsaí diúracán ar bhunáit aeir sa tSiria cúpla lá ina dhiaidh.

2018. Ar an 13 Aibreán, rinne na Stáit Aontaithe, an Fhrainc agus an Bhreatain ionsaithe diúracáin ar ionaid de chuid rialtas na Siria i ndiaidh d’arm Bashar al-Assad úsáid a bhaint as airm cheimiceacha in ionsaí ar an gcathair Douma, a bhí i lámha reibiliúnach.

Le linn 2011-2024. maraíodh os cionn leathmhilliún duine. B’éigean do 12 milliún duine teitheadh ón mbaile de dheasca na coimhlinte, ceann de na géarchéimeanna teifeach is measa sa 21ú haois.  

Coup d'État, 2024

Sa bhliain 2024, chuir ionsaí tobann deireadh le réimeas mhuintir Assad (a bhí ann ó 1970 go dtí 2024). Bhí Tahrir al-Sham (nó HTS) i gceannas ar an gceannairc. Mhaígh ceannaire HTS, Abu Mohammad al-Julani, go ndéanfaí an tSiria a atógáil. Theith Bashar al-Assad chun na Rúise, agus tearmann tugtha dó ann. D'fhág bua na gceannairceach go raibh na milliúin duine ábalta filleadh abhaile ó champaí géibhinn sa Liobáin, sa Tuirc agus san Iordáin.

Daonra agus déimeagrafaíocht

De réir shonraí an Bhainc Dhomhanda, b'ionann is 21,362,541 daonra na Siria in 2010, an bhliain dheireanach roimh an chogadh chathartha. Ba é 18,275,704 an daonra in 2021 tar éis 10 mbliana den choinbhleacht.

In 2021, bhí 6.6 milliún Siriach ina dteifigh lasmuigh den tír, agus 6.7 milliún eile easáitithe laistigh di, de réir staitisticí Oifig Ard-Choimisinéir na Náisiún Aontaithe le haghaidh Dídeanaithe (UNHCR).

Ní fhoilsítear staitisticí oifigiúla maidir leis an chreideamh ná an bunadh eitneach sa tSiria, ach tá meastacháin foilsithe ag acadóirí, ionaid taighde, agus rialtais eile. Is ábhar íogair na figiúirí sin toisc an chumhacht a bheith, go bunúsach, i lámha dreama den mhionlach Alabhaíteach, agus mar gheall ar idé-eolaíocht náisiúnach Arabach an réimis, nach mbíonn sásta glacadh le héilimh ó mhionlaigh eitneacha agus go háirithe ó na Coirdínigh.

Ó thaobh an chreidimh de, in 2020 mheas Rialtas Stáit Aontaithe Mheiriceá gur Mhoslamaigh Shunnaíocha 74% de dhaonra na Siria, agus gur bhain 13% eile díobh le 'grúpaí Muslamacha eile', lena n-áirítear Alabhaithe, Siaigh, agus Iosmaelaigh. Measann rialtas SAM go bhfuil 3% de Dhrúsaigh sa tSiria (cé gurb iondúil iad a áireamh mar Mhoslamaigh sa tír féin) agus 10% de Chríostaithe, ach luann sé go dtuairiscítear gur tháinig meath mór ar an bpobal sin le linn an chogaidh.

De réir an taighdeora Fabrice Balanche, in 2010 ba Shunnaígh Arabacha iad 65% de dhaonra na Siria, ba Choirdínigh 15% acu, b'Alabhaithe 10%, ba Chríostaithe 5%, ba Dhrúsaigh 3%, b'Iosmaelaigh 1% agus ba Shiaigh Dháréagacha 1% acu.

Féach freisin

• Cogadh cathartha na Siria

Naisc sheachtracha

• An tSiria: An Chéad Domanó Eile?, Beo.ie, 128 · NOLLAIG 2011