Cú Uladh - Peadar Toner Mac Fhionnlaoich
Scríbhneoir Gaeilge ab ea Cú Uladh, nó Peadar Toner Mac Fhionnlaoich. Rugadh é ar an 5 Deireadh Fómhair 1857 in Alt an Iarainn, Gleann tSúilí, Co. Dhún na nGall agus cailleadh ar an 1 Iúil 1942 é.[1] Nuair a bhí sé seacht mbliana déag d’aistrigh sé go Baile Átha Cliath. D'fhreastail sé ar an Ard-Scoil i nGlas Naíon ar feadh bliana, agus ina dhiaidh sin chaith sé dhá bhliain ag foghlaim léinn i gColáiste na Carraige Duibhe. Phós sé Sibéal Ní Uadhaigh (Elizabeth Woods) sa bhliain 1895 agus bhí dáréag clainne acu. Chuaigh an chuid is mó dá chlann mhac ar Scoil Éanna, a bhí á rith ag Pádraig Mac Piarais.
 | |
| Ainm sa teanga dhúchais | (ga) Peadar Toner Mac Fhionnlaoich  |
|---|---|
| Beathaisnéis | |
| Breith | 5 Deireadh Fómhair 1857 Allt an Iarainn, Éire |
| Bás | 1 Iúil 1942 84 bliana d'aois Baile Átha Cliath, Éire |
| Áit adhlactha | Reilig Ghlas Naíon |
| Seanadóir na hÉireann | |
| 1 Iúil 1942 – 14 Iúil 1943 Téarma parlaiminte: 3ú Seanad Éireann Toghcheantar: Baill ainmnithe de Sheanad Éireann | |
| Seanadóir na hÉireann | |
| 27 Aibreán 1938 – 22 Iúil 1938 Téarma parlaiminte: 2ú Seanad Éireann Toghcheantar: Baill ainmnithe de Sheanad Éireann | |
| Uachtarán | |
| 1922 – 1925 ← Seán Ó Ceallaigh – Seán Pádraig Mac Énrí → | |
| Gníomhaíocht | |
| Gairm | údar, polaiteoir |
| Teangacha | An Ghaeilge |
Fuair sé post mar Oifigeach Chustaim agus Máil sa státseirbhís agus chaith sé naoi mbliana déag i Sasana leis an bpost sin. Ó bhí an post sin aige, chaithfeadh Cú Uladh féin agus a chlann aistriú ó áit go háit go minic. Bhí sé lonnaithe tamall i nDún na nGall, i mBéal Feirste, in Yorkshire, sa Bhreatain Bheag, i nGlaschú, i gCúil an tSúdaire agus i mBaile Átha Cliath. Bhí sé ina fhile, ina scríbhneoir, ina sheanchaí, ina dhrámadóir, ina bhall de Chonradh na Gaeilge agus ina Sheanadóir, tamaill éagsúla dá shaol.
Bhí baint an-mhór ag Cú Uladh le Conradh na Gaeilge riamh. Sa bhliain 1895 bhí an chéad chruinniú ag Craobh Chonradh na Gaeilge i mBéal Feirste i dteach Chú Uladh, 32 Bóthar Beersbridge. Bhí Cú Uladh ina Uachtarán ar Chonradh na Gaeilge sna blianta 1922 go 1925 agus arís sna tríochaidí. Bhí sé ar an gCoiste Gnó ar feadh breis is daichead bliain agus bhí an-bhaint aige leis an gConradh i rith na mblianta sin.
Sa bhliain 1938 rinne Éamon de Valera, a bhí ina Thaoiseach san am, Seanadóir de, agus bhí sé ina Sheanadóir go lá a bháis ar an chéad lá de Mhí Iúil 1942. Ní labhraíodh sé ach Gaeilge sa Seanad nuair ab fhearr leis an gcuid is mó de na seanadóirí eile cloí leis an mBéarla.
Scríobh sé díolaim ghearrscéalta i gcanúint Uladh faoin teideal Ciall na Seanráite, agus sna blianta 1935-36, d'fhoilsigh sé sraith aistí ar An tÉireannach faoi Éirí Amach na Cásca. Tháinig na haistí i gcló faoi chlúdach leabhair sa bhliain 1992, faoin teideal Bliain na hAiséirí. Chomh maith leis an saothar thíos, scríobh Cú Uladh na céadta aistí, roinnt mhaith scéalta agus dánta freisin a d'fhoilsigh sé i nuachtáin agus irisí; An Claidheamh Soluis, Sinn Féin, Fáinne an Lae, Iris an Fháinne, The Nation, The Irish Nation, Tír, Irish Opinion, agus An Phoblacht ina measc.
Saothar
cuir in eagar- The Donegal Christmas Annual 1883 (eag.)
- Miondrámanna (1902)
- Handbook of Irish Teaching (1902)
- An Pléidseam (1903)
- Tá na Francaighe ar an Mhuir (1905)
- An Léightheoir Gaedhealach (1907)
- Eachtra Aodh Ruaidh Uí Dhomhnaill (1911)
- Conchubhar Mac Neasa (1914)
- Ciall na Sean-Ráidhte (1914). Athfhoilsiú: Ciall na Seanráite (1992). Seán Mac Aindreasa a chóirigh an t-eagrán nua.
- An Cogadh Dearg agus Scéalta Eile (1918)
- Scríobhnóirí Móra Chúige Uladh 1530-1750 (1925)
- Bliain na hAiséirí (1992). Éamon Ó Ciosáin a chuir in eagar.
Tagairtí
cuir in eagar- ↑ Diarmuid Breathnach agus Máire Ní Mhurchú. “MAC FHIONNLAOICH, Peadar Toner (1856–1942) | ainm.ie” (ga). An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge (Ainm.ie). Dáta rochtana: 2024-02-19.