Coimisiún na Teorann

Coimisiún rialtais in Éirinn ab ea Coimisiún na Teorann (Irish Boundary Commission), a cuireadh ar bun sa bhliain 1924/1925 chun an teorainn idir Saorstát Éireann agus Tuaisceart Éireann a leagan amach go cruinn. Bunaíodh é de réir na dtéarmaí a bhí leagtha amach sa Chonradh Angla-Éireannach, 1922.

Coimisiún na Teorann

Sonraí
Cineál	coimisiún

An céad cruinniú den Choimisiún Teorann in Éirinn, 11 Nollaig 1924. Joseph R. Fisher (an dara duine ó chlé); Mr. Justice Feetham (lár); Dr. Eoin MacNeill (an dara duine ó dheis)

An Chriochdheighilt (líne dhubh)

Críochdheighilt ar Éirinn sa bhliain 1920

Ba é An tAcht um Rialtas na hÉireann (1920) a rinne críochdheighilt ar Éirinn. Dealaíodh sé chontae - an Dún, Aontroim, Ard Mhacha, Fear Manach, Doire agus Tír Eoghain - ón gcuid eile den tír, chomh maith leis an dá bhuirg úd Béal Feirste agus Doire. Ba é seo uasmhéid an limistéir ina bhféadfadh na hAontachtóirí an tromlach a choinneáil slán, ach san am céanna, fágadh cuid mhaith Caitlicigh i bhFear Manach agus i dTír Eoghain taobh istigh den teorainn.

athrutithe leis an gCoimisiún ach níor glacadh leo

De réir an Achta, bheadh a rialtas féin ag Deisceart Éireann taobh theas, agus rialtas eile ag Tuaisceart Éireann, nó an sé chontae seo.

Conradh Angla-Éireannach, 1922.

In Alt 12 den chonradh sa bhliain 1922, beartaíodh go mbeadh triúr ar an gcoimisiún, duine ón Saorstát, duine ón Tuaisceart agus duine 'neamhspleách' ón mBreatain.

príomh-aire na Breataine, Stanley Baldwin i mbun ag an am

An Coimisiún, 1924-1925

Ón tús, níor thug James Craig, ceannaire Thuaisceart Éireann, aitheantas don choimisiún, agus é ag maíomh nach raibh sé de cheart ag dream ar bith an teorainn a athrú. Dhiúltaigh sé duine a ainmniú ar an gcoimisiún. Ach ainmníodh rialtas na Ríochta Aontaithe - le comhaontú an an tSaorstáit - Joseph R. Fisher, foilsitheoir nuachtán Aontachtach, mar ionadaí do Thuaisceart Éireann. Ainmníodh Eoin Mac Néill mar ionadaí do Shaorstát Éireann. Duine ón Afraic Theas, an Giúistís Richard Freeman, a bhí sa chathaoir, agus é ainmnithe ag an mBreatain.

Bhí foclaíocht Alt 12 doiléir débhríoch, nó ní raibh le léamh ansin ach gur cheart na teorainneacha idir Tuaisceart Éireann agus an chuid eile den tír a dhearbhú de réir mianta na n-áitritheoirí, a fhad is a bheadh sé ag teacht le coinníollacha eacnamaíocha agus tíreolaíocha. Ach ní raibh sé chomh simplí sin, nó bhí aontachtóirí agus náisiúnaithe measctha trí chéile agus ní raibh sé éasca brí a bhaint as na coinníollacha eacnamaíocha. Bhí beirt den triúr ar an gCoimisiún ar aon intinn nár cheart mórán athrú a dhéanamh, agus iad claonta i leith an oiread talaimh agus ab fhéidir a fhágáil faoi réimeas Thuaisceart Éireann. Ní raibh Eoin Mac Néill sásta leis sin, ach ní raibh aige ach vóta amháin as an triúr.

Comhairliúcháin idir-Rialtasacha

Ar 7 Samhain 1925 nochtadh tuairisc an choimisiúin sa nuachtán, an Morning Post. Ba léir nárbh fhiú faic na hathruithe a bhí molta.

D'éirigh Mac Néil as , an gCoimisiún ar 20 Samhain, sular foilsíodh go hoifigiúil é níos déanaí.

Thuig ceannairí an tSaorstáit nach bhféadfaí a dhath a dhéanamh faoin tuairisc nuair a d'fhoilseofaí é. Bhí cainteanna idir-rialtasacha ann chun teacht ar réiteach.

An comhaontúː

Tháinig comhaontú forleathan ann ón bpróiseasː

• D'fhan an teorainn gan athrú.
• Bhí ar an dá rialtas saorthrádáil a éascú idir an dá thír.
• I gcás cúrsaí airgeadais, glan an Ríocht Aontaithe fiacha áirithe an tSaotstáit (ach íocfadh Saorstát Éireann cúiteamh mar gheall ar Chogadh na Saoirse).
• Bhí lucht slándála na Breataine sásta as rochtain a bheith acu ar na calafoirt “Chonartha”.

Faoi dheireadh, níor rinne an Coimisiún ach glacadh gan cheist an comhaontú idir-rialtasach.

Toradh

Sa deireadh, d'fhan an teorainn gan athrú. Teorainn casta atá ann ar go leor bealaí, nó tá bóithre, feirmeacha, sráidbhailte, páirceanna, agus fiú tithe á roinnt aici idir an dá stát.

Tharla conspóid mhór sa Saorstát dá bharr, ag an am agus ó shin. Bhí náisiúnaithe áirithe ag súil leis go mbeadh réimsí móra de Thír Eoghain, Ard Mhacha agus Fear Manach á gcur leis an Saorstát, chomh maith le cathair Dhoire.

Féach freisin

• Críochdheighilt na hÉireann
• An tAcht um Rialtas na hÉireann (1920)