Franz Liszt

Cumadóir agus pianódóir Ungárach, í a chum sa stíl Rómánsach, ab ea Franz Liszt (Ungáiris: Liszt Ferenc) (22 Deireadh Fómhair 1811 – 31 Iúil 1886). Meastar inniu go bhfuil sé i measc na bpianódóirí is fearr riamh.

Franz Liszt

Ainm sa teanga dhúchais	(hu) Liszt Ferenc
Beathaisnéis
Breith	22 Deireadh Fómhair 1811 Raiding (Impireacht na hOstaire)
Bás	31 Iúil 1886 74 bliana d'aois Bayreuth (Impireacht na Gearmáine)
Siocair bháis	Bás nádúrtha (Niúmóine)
Áit adhlactha	Stadtfriedhof Bayreuth (en)
Faisnéis phearsanta
Reiligiún	Caitliceachas
Scoil a d'fhreastail sé/sí	University of Music and Performing Arts Vienna (en)
Áit chónaithe	birthplace of Franz Liszt (en)
Teanga dhúchais	an Ghearmáinis
Gníomhaíocht
Réimse oibre	Ceol, ceol clasaiceach, cumadóireacht, oideachas ceoil, taibhiú pianó, stiúradh agus cumadóireacht
Suíomh oibre	An Ostair-Ungáir Weimar An Róimh
Gairm	cumadóir claisiceach, virtuoso, cumadóir, scríbhneoir, múinteoir ceoil, pianódóir, stiúrthóir ceolfhoirne, sagart Caitliceach
Tréimhse oibre	1830 –
Fostóir	Franz Liszt Academy of Music (en)
Ball de	Sängerschaft zu St. Pauli Jena (en)
Seánra	Siansa, ceol clasaiceach agus Hungarian folk music (en)
Gluaiseacht	Ceol Rómánsúil
Mac/iníon léinn de chuid	Adam Liszt, Carl Czerny, Antonio Salieri, Anton Reicha agus Ferdinando Paer
Mac/iníon léinn	Árpád Szendy../... 29+
Faoi thionchar	Niccolò Paganini
Teangacha	An Fhraincis, an Ghearmáinis agus an Ungáiris
Ord crábhaidh	Third Order of Saint Francis (en)
Uirlis	Pianó agus orgán
Saothar
Saothar suntasach Rapsóid Ungárach Uimh. 1 (1847) Hungarian Roidy No. 2 (en) (1854) Mazeppa (en) (1857) Dante Symphony (en) (1858) Hamlet (en)
Suíomh a chartlainne	Library of Congress Music Division (en)
Teaghlach
Céile	Marie d'Agoult
Páirtí	Marie d'Agoult (1833–1842)
Páiste	Cosima Wagner  ( Marie d'Agoult) Daniel Liszt  ( Marie d'Agoult) Blandine Liszt  ( Marie d'Agoult)
Athair	Adam Liszt  agus Anna Liszt
Gradam a fuarthas (1884)  Bavarian Maximilian Order for Science and Art (en) (1859)  Knight of the Order of the Iron Crown (Austria) (en)  dochtúireacht oinigh ó Ollscoil Königsberg  Order of the Golden Spur (en)  Commander of the Order of Christ (en)  Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste
Síniú

bunaithe ar ghrianghraif timpeall 1848

1886, in aois 74 bliain dó

Leabhar ceoil, 1845

Saol

Sa 19ú haois, bhí clú is cáil ar Liszt ar fud na hEorapa mar phianódóir agus thuill sé saibhreas mór ón gceol.

Nuair a bhí Liszt i bPáras, thit sé i ngrá le Eliza Gilbert, a rugadh i gContae Shligigh. Bhí cáil uirthi níos déanaí mar Lola Montez, rinceoir agus bean scléipe i bPáras, Lean sí Liszt go Bonn na Gearmáine agus dúradh gur mheall sí ansin Rí na Baváire, Ludwig I, chun na leapa léi.

I lár na bliana 1886, tholg LIszt tinneas a bháis – niúmóine broinceach. Bhí croí lag aige ag an am céanna. D'éag sé ar 31 Iúil 1886, in aois 74 bliain dó, i mBayreuth sa Ghearmáin.

Ceol

Chum Liszt na Rapsóidí Ungáracha, mar aon le dánta siansacha bunaithe ar dhrámaí is ar mhiotais. Bhí an ceoldán (tone poem nó Symphonic poem) a d’fhorbair Liszt níos oiriúnaí ná an siansa chun smaointe an chumadóra a léiriú. Sa cheoldán bhí dhá nó trí théama a seinneadh de réir mar a bhí riachtanach chun an dán nó an scéal a léiriú.

Ba é Liszt an chéad duine a d‟úsáid an téarma 'ceol léiritheach'.

Bhí páirt lárnach ag Liszt i bhforbairt an Neudeutsche Schule (An Scoil Ghearmánach Nua).

Féach freisin

• Na Rómánsaithe eileː, mar sh. Wagner agus Brahms.
• Lola Montez (Eliza Gilbert, damhsóir)