Loingseach mac Aonghasa
Ard-Rí na hÉireann ba ea Loingseach mac Aonghasa (Sean-Ghaeilge Loingsech mac Óengusso) (bás 703). Ba bhall é Loingseach de Cenél Conaill d'Uí Néill an Tuaiscirt. Bhí seanathair Loingsigh, Domhnall mac Aodha (bás 642), ina Ard-Rí, cé nach raibh a athair.[1]
| Beathaisnéis | |
|---|---|
| Breith | 7 haois Muintir na hÉireann  |
| Bás | 12 Iúil 704 (Féilire Ghréagóra) Éire |
| Ardrí na hÉireann | |
| 696 – 704 ← Fíonsneachta Fleách mac Dúnchadha – Conghal Ceannmhaghair → | |
| Gníomhaíocht | |
| Gairm | monarc |
| Teaghlach | |
| Teaghlach | Uí Néill an Tuaiscirt |
| Páiste | Flaithbertach mac Loingsig |
| Athair | Óengus (?) |
Luath-imeachtaí
cuir in eagarNí fhaightear sna hanála trácht ar a thrácht i gcoróin Chineál Chonaill. Tá taifead iontu ar bhás a uncail Ailill Flann Easa (bás 666) le linn blianta an phlá.[2]
Feictear Loingseach sna hannála don bhliain 672, nuair a chloígh sé Dúngal mac Máele Tuil de Chineál Bógaine, géag de Chineál Chonaill lonnaithe in iardheisceart Dhún na nGall. Ní deir Annála Uladh gur bhuaiteoir é Loingseach, ach deir Annála Tiarnaigh amhlaidh.[3][4] Déanann Annála na gCeithre Máistrí, trácht ar Loingseach mar thaoiseach Chineál Chonaill, agus an t-imeacht seo á thuairisc acu.[5]
Ard-Rí
cuir in eagarTar éis mharú an iar-rí, Fíonsneachta Fleách sa bhliain 695, de réir Annála Uladh, bhí Loingseach agus Congalach mac Conaing Cuirre (bás 696) de Shíol Aodha Sláine in iomaíocht a chéile le haghaidh na hArd-Ríogachta.[6] Bunaithe is dócha ar croinic chomhaimseartha scríofa ar Oileán Í, deir na hanála is gur thuaidh réimeas Loingsigh tar éis bhás Chongalaigh.[7] Insítear i nAnnála Tiarnaigh ámh, gur thosaigh réimeas Loingsigh sa bhliain 695, roimh bhás Chongalaigh.[8] Mar fíor, bhí sé i réim ón mbliain 695 go 703.[9]
Le linn réimeas Loingsigh, tháinig Adhamhnán, ball de Cenél Conaill, go hÉirinn chun an soiscéal a scaipeadh. Feictear Loingseach mar an chéad phearsa thuata a shínigh Cáin Adhamhnáin, aontaithe ag Sionad Bhiorra sa bhliain 697. Thug Loingseach lán dá thacaíocht don dlí seo.
Bhí daoine agus eallach araon cráite le plánna agus gorta i gcaitheamh a réimis.[10] Deir Seathrún Céitinn gur lean an gorta ar aghaidh le trí bliana.
Bás agus sleachta
cuir in eagarChuir a gceili comhraic, Cineál Chonaill, i gContae Dhoire isteach, stopadh ar leathadh Chineál Eoghain. Dá bharr, ní raibh aon dul as acusan ach ionsú ó dheas i gConnacht isteach. Ag iarraidh fosta a ard-ríogacht a vvv, rinne Loingseach ábhairín sa bhliain 703.[11] Maraíodh Loingseach an bhliain úd ag Cath Chorann (in Contae Shligigh), agus sean-rí Cellach mac Rogallaig na gConnacht (bás 705) ina gceannas.[12][13] Déanann Croinic na hÉireann trácht ar mar Ard-Rí ina thásc. Deirtear freisin gur maraíodh triúr mac Loingsigh (Artghal, Connachtach agus Flann Gerg), agus do leor eile, ina theannta.
Tá rann ann leis an sean-rí, Ceallach states:[14]
- Ba uilcc thuilcc
- matan ro-mbi oc Glais Chuilcc,
- Beo-sa Loingseach and do chailg
- airdri Ereann ima cuird .i. ima cuairt
- Dá uile thoilg
- ar mhaidin ag Glais Chuilg;
- Mharaigh mé Loingseach ann le claíomh
- ard-rí Éireann ina cuairt.
Bhí Loingseach pósta le Muireann ní Cheallaigh mhic Chualann (bás 748), a hathair ina rí na Laighean.[15] Rinneadh Ard-Rí ina an trátha dá mac, Flaithbheartach (bás 765). Bhí mac eile acu, Fearghal, i gceannas arm Uí Néill an Tuaiscirt nuair a bhuaigh siad in éadan na gConnacht sa bhliain 707, mar dhíoltas ar mharú a athair.[16]
Tháinig Conghal Ceannmhaghair (bás 710) i gcomharbacht ar Ard-Rí.
Foinsí
cuir in eagar- Corpus of Electronic Texts
- Annála Uladh, Part 1 (431–1201), G100001A
- Annála Tiarnaigh, G100002
- Annála na gCeithre Máistrí, Iml. 1, M2242 (aois domhain) - M902 (d'aois Chríost), G100005A
- Seathrún Céitinn, Foras Feasa ar Éirinn, G100054
- Byrne, Francis John (2001), Irish Kings and High-Kings, Baile Átha Cliath: Four Courts Press, ISBN 978-1-85182-196-9
- Charles-Edwards, T.M., Early Christian Ireland. Cambridge University Press, Cambridge, 2000. ISBN 0-521-36395-0
- Meyer, Kuno (1905). "Cain Adamnain: An Old-Irish Treatise on the Law of Adamnan". Oxford. Clarendon Press.
Tagairtí
cuir in eagar- ↑ Francis J.Byrne, Irish Kings and High-Kings, Tábla 4
- ↑ AU 666.1
- ↑ AU 672.1
- ↑ AT 672.1
- ↑ M 670.2
- ↑ AU 695.1, 696.7
- ↑ T.M. Charles-Edwards, Early Christian Ireland, lch. 506
- ↑ AT 695.4, 696.7
- ↑ Tugtar réimeas 8 mbliana do sa Leabhar Laighneach agus 9 mbliana in Ginealaigh Rawlinson agus Sioncronachtaí Laud
- ↑ AU 700.1, 700.6
- ↑ Byrne, lch. 247
- ↑ AU 703.2
- ↑ AT 703.2
- ↑ AFM 701.2
- ↑ Seathrún Céitinn, Foras Feasa ar Éirinn, Leabhar II, lch. 147
- ↑ AU 707.2