Amscála geolaíoch

Soláthraíonn an t-amscála geolaíoch córas le haghaidh tomhais chroineolaíocha ina gcuirtear stratagrafaíocht i gcomparáid le tréimhse ama a bhíonn in úsáid ag geolaithe, pailé-ointeolaithe agus domhaneolaithe eile chun cur síos a dhéanamh ar an t-uainiúchán agus an caidreamh idir imeachtaí a tharla le linn stair an Domhain.

Amscála geolaíoch

Go dtí tús an 19ú céad chreid beagnach gach éinne nach raibh an Domhan ach na mílte bliain d'aois agus a chruth — na sléibhte, na farraigí, na haibhneacha, na hoileáin, na hilchríocha — gan athrú ó thús ama. Ansin d'fhoilsigh an geolaí Albanach Charles Lyell a leabhar Principles of Geology (Prionsabail na Geolaíochta, 1830) inar chuir sé síos ar a choincheap go raibh an Domhan á athrú an t-am ar fad. De réir a chéile glacadh leis an dearcadh seo go forleathan, agus thar na blianta rinne geolaithe staidéar ar na sraitheanna éagsúla carraigeacha is na hiontaisí de neacha beo a bhí stalctha iontu. Ón srathú geolaíoch agus le cabhair dátaithe gheolaíoch, tá na geolaithe tar éis aois iomlán an Domhain, 4,600 milliún bliain, a roinnt ina 4 ré: an ré Réamh-Chaimbriach a lean ar feadh 4,000 milliún bliain, an Ré Phailéasóch timpeall 590-250 milliún bliain ó shin, an Ré Mhéiseasóch timpeall 250-65 milliún bliain ó shin, agus an Ré Chaenasóch ó 65 milliún bliain ó shin go dtí an lá inniu. Fo-roinntear an 3 ré dheireanach seo ina dtréimhsí áirithe freisin. Go ginearálta faightear fianaise an-lag den bheatha, aoncheallach den chuid is mó, sa ré Réamh-Chaimbriach. Sa ré Phailéasóch thosaigh orgánaigh ilcheallacha is éisc ag teacht chun cinn, agus roinntear an ré seo mar seo: an tréimhse Chaimbriach (590-500 milliún bliain ó shin), an tréimhse Ordaivíseach (500-435 milliún bliain ó shin), an tréimhse Shiolúrach (435-408 milliún bliain ó shin), an tréimhse Dheavónach (408-360 milliún bliain ó shin), an tréimhse Charbónmhar (360-280 milliún bliain ó shin), agus an tréimhse Pheirmeach (280-250 milliún bliain ó shin). Ré na ndineasár a bhí sa ré Mhéiseasóch, agus na péisteanna ceannasach ar fud an Domhain. Sa tréimhse Thriasach, 250-195 milliún bliain ó shin, tháinig na dineasáir i réim agus thosaigh Pangaea ag titim as a chéile. Ansin bhí an tréimhse Iúrasach, 195-140 milliún bliain ó shin. Sa tréimhse Chailceach, 140-65 milliún bliain ó shin, fuair na dineasáir uile bás. Le teacht na ré Caenasóiche tháinig na mamaigh i réim ar Domhan. Tugtar an tréimhse Threasach ar an idirlinn, 65-2 mhilliún bliain ó shin, agus an tréimhse Cheathartha ar an tréimhse ó shin i leith.

Amscála geolaíoch

Aeón	Ré	Tréimhse	Sealad	Aois	Am ó shin (Ma)
Fanarasóch	Caenasóch	Ceathartha	Holaicéineach		0-0,0117
			Pléisticéineach	Tarantien	0,0117–0,126
				Iónach	0,126–0,781
				Calábrach	0,781–1,806
				Gelasian	1,806–2,588
		Neoigineach	Pléicéineach	Piaicéansach	2,588-3,60
				Zancileanach	3,60-5,332
			Méicéineach	Messineach	5,332-7,246
				Tortónach	7,246-11,608
				Serravallach	11,608-13,65
				Langhach	13,65-15,97
				Burdigalach	15,97-20,43
				Acatánach	20,43-23,03
		Pailéigéineach	Olagaicéineach	Seatach	23,03-28,4
				Rúpalach	28,4-33,9
			Eoicéineach	Priabónach	33,9-37,2
				Bartanach	37,2-40,4
				Lúitéiteach	40,4-48,6
				Ípriseach	48,6-55,8
			Pailéicéineach	Tanatach	55,8-58,7
				Selandach	58,7-61,7
				Danaiach	61,7-65,5
	Méiseasóch	Cailceach	Uachtarach	Máistríteach	65,5-70,6
				Campánach	70,6-83,5
				Santónach	83,5-85,8
				Cóiniacach	85,8-89,3
				Turónach	89,3-93,5
				Ceineamánach	93,5-99,6
			Íochtarach	Albach	99,6-112,0
				Aipteach	112,0-125,0
				Bairéimeach	125,0-130,0
				Ótraíveach	130,0-136,4
				Valangaineach	136,4-140,2
				Beiriasach	140,2-145,5
		Iúrasach	Uachtarach	Tiotónach	145,5-150,8
				Cimiritseach	150,8-155,0
				Ocsfordach	155,0-161,2
			Meánach	Calaitheach	161,2-164,7
				Batanach	164,7-167,7
				Baiseocach	167,7-171,6
				Álanach	171,6-175,6
			Íochtarach	Tórcach	175,6-183,0
				Plíonsbachach	183,0-189,6
				Sineamúrach	189,6-196,5
				Heatangach	196,5-199,6
		Triasach	Uachtarach	Raetach	199,6-203,6
				Nórach	203,6-216,5
				Carnach	216,5-228,0
			Meánach	Ladanach	228,0-237,0
				Ainisiach	237,0-245,0
			Íochtarach	Olanacach	245,0-249,7
				Ionduach	249,7-251,0
	Pailéasóch	Peirmeach	Lopingiach	Changhsingiach	251,0-253,8
				Wuchiapingiach	253,8-260,4
			Guadalupien	Capitaniach	260,4-265,8
				Wordiach/Casanach	265,8-268,0
				Ródach/Ufimíneach	268,0-270,6
			Cisuraliach	Cungúrach	270,6-275,6
				Artainsceach	275,6-284,4
				Sacmárach	284,4-294,6
				Asseliach	294,6-299,0
		Carbónmhar	Pennsylvanien	Gasaileach	299–303,9
				Kasimovach	303,9–306,5
				Moscóvach	306,5–311,7
Baiscireach				311,7–318,1
Mississippien			Serpukhovach	318,1–326,4
			Viséach	326,4–345,3
			Túrnaeiseach	345,3–359,2
Deavónach		Uachtarach	Faiméanach	359,2 - 374,5
			Frasnach	374,5-385,3
		Meánach	Givéatach	385,3-391,8
			Eighfealach	391,8-397,5
		Íochtarach	Eimseach	397,5-407,0
			Prágach	407,0-411,2
			Lochkovach	411,2-416,0
Siolúrach		Pridolach		416,0-418,7
		Ludlowach	Ludfordach	418,7-421,3
			Gorstach	421,3-422,9
		Wenlock	Hóiméarach	422,9-426,2
			Sheinwoodien	426,2-428,2
		Llandovereach	Telycheach	428,2-436,0
			Aeronach	436,0-439,0
			Rhuddanach	439,0-443,7
Ordaivíseach		Uachtarach	Hirnantach	443,7-445,8
			Katach	445,8-455,8
			Sandbach	455,8-460,9
		Meánach	Darriwiliach	460,9-468,1
			Dapingeach	468,1-471,8
		Íochtarach	Floien	471,8-478,6
			Tremadocien	478,6-488,3
Caimbriach		Furongiach	10ú sealad	488,3-?
			9ú sealad
			Paibiach	?-501,0
		3ú sealad	Guzhangiach	501,0-?
			Drumach
			5ú sealad	?-513,0
		2ú sealad	4ú sealad	513,0-?
			3ú sealad
		Terreneuvach	2ú sealad
			Luath	?-542,0

Aeón	Ré	Tréimhse	Am ó shin (Ma)
Prótarasóch	Neoprótarasóch	Eidiacarach	542 - ~630
		Crióigineach	~630 - 850
		Tónach	850 - 1000
	Mesoprótarasóch	Stéineach	1000 - 1200
		Eicteasach	1200 - 1400
		Cailimeach	1400 - 1600
	Paleoprótarasóch	Statheriach	1600 - 1800
		Orosiriach	1800 - 2050
		Riasach	2050 - 2300
		Sideriach	2300 - 2500
Aircéach	Neoaircéach		2500 - 2800
	Mesoaircéach		2800 - 3200
	Paleoaircéach		3200 - 3600
	Eoaircéach		3600 - 3800
Háidéach			4567.3 ± 0.16