nGéadal (ogham)

NGéadal
	;
Cineál	litir oghaim
Ball de	ogham

Is í an tríú litir déag den aibítir oghaim an nGéadal (Sean-Ghaeilge gétal^[1]). Is í an tríú litir den Aicme Mhuine. Ba é [ɡʷ] a luach foghraíochta sa Ghaeilge Chianach.

Sanasaíocht cuir in eagar

D'fhéadfadh é gurbh ainmbhriathar an bhriathair gonid (goin) ab ea Gétal. Más fíor, gaolta ab ea é le focal na Breatnaise, gwanu, 'poll, sáigh', fréamhaithe ón Próit-Ind-Eorpaise *gʷhen-, 'poll, buail'. Athchruthaíodh an focal sa Ghaeilge Chianach mar *gʷēdtlo-.

Tháinig an bunfhóinéim [ɡʷ] (an consan glórach liopachoguasach) sa Ghaeilge Chianach le chéile le [ɡ] (gort) sa tSean-Ghaeilge. I lámhscríbhinní na meánaoise, feictear Latin ng [ŋ] na Laidine di, agus dá bharr an litriú neamhshanasaíoch le n- thosaigh.

Briatharoghaim cuir in eagar

Is iad a leanas na nathanna meafaracha (kennings) d'ainm na litreach le fáil sna Briatharoghaim:

lúth lega^[2]^[3] (coth lia/súmaire)
étiud midach^[4] (éadach lianna)
tosach n-échta (tosach échta/áir)

Foinsí cuir in eagar

Damian McManus, Irish letter-names and their kennings, Ériu 39 (1988), 127-168.

Tagairtí cuir in eagar

↑ gétal ar eDIL, goin, giolcach
↑ lúth (b) ar eDIL, féach "Sustenance"
↑ 1 líaig ar eDIL, lia
↑ 2 midach ar eDIL, lia

Aicmí agus Litreacha Oghaim
Beith					Uath					Muin					Ailm					Forfeda
B	L	F	S	N	H	D	T	C	Q	M	G	NG	S	R	A	O	U	E	I	EA	OI	UI	IA	AE	P
ᚁ	ᚂ	ᚃ	ᚄ	ᚅ	ᚆ	ᚇ	ᚈ	ᚉ	ᚊ	ᚋ	ᚌ	ᚍ	ᚎ	ᚏ	ᚐ	ᚑ	ᚒ	ᚓ	ᚔ	ᚕ	ᚖ	ᚗ	ᚘ	ᚙ	ᚚ

[1] étal ar eDIL, goin, giolcach

[2] úth (b) ar eDIL, féach "Sustenance"

[3] 1 líaig ar eDIL, lia

[4] 2 midach ar eDIL, lia

[1]

[2]

[3]

[4]