Ríthe Dhál Riada

Bhíodh ríthe Dhál Riada i gceannas ar ríocht Ghaelach suite san Albain agus oirthuaisceart Éireann. Rianaigh an chuid is mó acu, maraon le ríthe na hAlban, a nginealaigh siar go Fearghas Mór mac Eirc. Sa 16ú haois, dúirt Séamas VI na hAlban faoi féin go raibh sé ina "happie monarch sprung of Ferguse race".

Ní fheictear tásca na ríthe sna hannála Éireann go dtí lár na 6ú haoise, le bás Chomhghaill mhic Dhomhangairt c. 538–545, agus a dhearthár Gabhrán, c. 558–560. Tar éis na mór-cliste ag Cath Maige Rátha sa bhliain 637, chaill Dál Riada in Éirinn a chuid críoch in Albain.^[1] San 8ú haois, chloígh a gcéilí comhraic, Dál Áraí, tuath Dhál Riada in Éirinn,^[2] cé gur ghlaoití Dál Riada uirthi go dtí an 14ú haois.

Is é Fergus mac Echdach, deartháir agus comharba Aodha Fhionn, rí deireanach Dhál Riada na hAlban a bhfuil fianaise ann dó. Tuairiscítear a bhás i nAnnála Uladh don bhliain 781. I ndiaidh sin, roinneadh Dall Riada ina cineálacha, ina measc Cineál Ghabhráin as Cinn Tíre agus Cineál Loairn.

Roimh Chath Mhaigh Rátha

Cin	Ainm	Réimeas	Nótaí
	Loarn mac Eirc (nó Earca)	Anaithnid	Sinsear eapainmneach Chineál Loairn. Is dóigh gur bréagach é a ghinealach.
	Fearghas Mór mac Eirc mhic Nise Mhóir	498-501	Is é Nisse Mór de réir dealraimh an rí stairiúil, ach cuireadh Fearghas Mór ina áit. Tuairiscítear a bhás i nAnnála Tiarnaigh c. 501^[3]
	Domangart Réti mac Fearghasa nó mac Nissi	Anaithnid	Tuairiscítear a thásc i nAnnála Inis Faithlinn c. 507. Is dóigh gur botúin é an t-ainm athartha 'mac Nissi'
	Comhghall mac Domhanghairt	bás c. 540	Deirtear go raibh sé i gcoróin le 35 bliain. Is iomaí tásc a fheictear do i nAnnála Uladh. Sinsear eapainmneach Chineál Chomhghaill
	Gabhrán mac Domhanghairt	bás c. 560	Tá nasc ann b'fhéidir idir a bhás agus Bridei I na gCruithneach. Feictear dhá thásc do i nAnnála Uladh. Sinfear eapainmneach Chineál Ghabráin
Co	Conall mac Comhghaill	bás c. 574	Deirtear gur bhronn sé Oileán Í ar Naomh Colm Cille. An chéad rí a bhfuil iontráil ann do seachas tásc i nAnnála Uladh.
Ga	Aodhán mac Gabhráin	bás c. 606	Feictear é i Beatha Cholm Cille le hAdomnán chomh maith leis na hannála
Ga	Eochaidh Buí mac Aodháin	bás c. 629 (tar éis Connaidh Chearr)	Feictear é i Beatha Cholm Cille
Co	Connadh Cearr mac Conaill	bás c. 629 (roimh Eochaid Buide)	Leath-rí le hEochaidh Buí. Cloíodh é i gCath Fid Eóin ag Conghal Caoch, rí Uladh
Ga	Domhnall Breac mac Eochach Bhuí	bás c. 642	Cloíodh is maraíodh é i gCath Strathcarron ag Eugein I Alt Clut
Co	Ferchar mac Connaid	Anaithnid	Tá a thásc i n Annála Uladh 694 de réir dealraimh as áit. Dar leis an Duan Albanach bhí sé ina leath rí le Domhnall Breac

Maigh Rath go dtí 741

Cin	Ainm	Réimeas	Nótaí
Ga	Dúnchad mac Conaing mhic Aodháin nó mac Dúbain	bás c. 654	Feictear pearsana a mheastar gur de shliocht Dúnchadha iad go minic sna hannála
	Conall Crandomna mac Eochach Bhuí
	Domangart mac Domnaill Bhric	bás c. 660 ?
	Máel Dúin mac Conaill	bás c. 689
	Domnall Donn mac Conaill	bás c. 696
Lo	Ferchar Fota mac Feredaig	bás c. 697	seachtú glúin ó Loarn
Ga	Eochaid mac Domangairt	Anaithnid	Feictear é sa Duan Albanach, ach ní sna hannála nó ginealaigh níos deireanaí
Lo	Ainbcellach mac Ferchair Fhada	curtha as c. 698<	D'éag sa bhliain 718 i mbun catha in éadan a dhearthár, Sealbhach
Ga?	Fiannamail ua Dúnchado nó mac uí Dhúnchadha mhic Conaing	bás 700	Ní fios an rí Dhál Riada nó Shall Araí é Fiannamail. D'éag a mhic (mar a mheastar) Indreachtach agus Conall died i mbun catha sa bhliain 741.
Ga?	Béc ua Dúnchado nó nia Donnchadha mhic Conaing	bás 707	Taoiseach Chineál Ghabhráin
Ga	Dúnchad Bec	bás 721	B'fhéidir go bhfuil gaol ann idir é, Fiannamail agus Dúnchadh mac Conaing. Taoiseach Chineál Ghabhráin roimh 719 go dtí 721
Lo	Selbach mac Ferchair	d'éirigh as 723	D'éirigh sé as a choróin ar son a mhic, Dúnghal agus d'éirigh ina chléireach, fuair bás 730
Lo	Dúngal mac Selbaig	curtha as 726	D'fhan ina rí Chineál Loairn is dóigh go dtí gur cuireadh sé as sa bhliain 733
Ga	Eochaid mac Echdach, Angbad	726–733	Cineál Ghabhráin ar ais
Lo	Muiredach mac Ainbcellaig	733–736
?	Alpín mac Echdach	Anaithnid	Feictear é sa Duan Albanach, ach b'fhéidir go bréagach
Lo	Eógan mac Muiredaig	Anaithnid	Feictear i roinnt croinicí Albanacha, ach ní sa Duan Albanach. Ina thaoiseach Chineál Loairn b'fhéidir.
Ga?	Indrechtach mac Fiannamail	bás 741	Ní fios go cruinn cérbh é. D'éag sé i gCath Forboros, b'fhéidir maraithe ag na Cruithnigh faoi Aonghas mac Fearghasa. B'fhéidir gur rí Dhál Araí é, ach más fíor, ba chóir go raibh aige mar ainm athartha mac Lethlobair

Ón 740í ar aghaidh

Cin	Ainm	Réimeas	Nótaí
	Ríthe anaithnid kings	c. 736–750 nó níos deireanaí	Bhí Dál Riata faoi smacht na gCruithneach ag an am seo.
Ga	Aodh Fionn mac Eochach	roimh 768–778	Deirtear i nginealaigh níos deireanaí gurbh é Domangart má Domhnaill Bhric ina athair Aodha, rud atá dochreidte ó thaobh is croineolaíochta de.
Ga	Fergus mac Echdach	778–781	Dearthaír le hAodh Fionn
Ga	Eochaid mac Áeda Find	Anaithnid	Ní fheictear é sa Duan Albanach, nó na hannála, ach ansin i nginealaigh níos deireanaí, is dócha botún agus go raibh Eochaid mac Echdach i gceist
?	Donncoirce	bás 792	Tásc i nAnnála Uladh, ní fheictear sa Duan Albanach nó ginealaigh níos deireanaí
?	Caustantín na gCruithneach	Anaithnid	Sliochtaigh Aonghasa I mhic Fhearghasa. Rí na gCruithneach c. 792–820. Feictear é sa Duan Albanach ach ní mheastar de ghnáth gur rí Dhál Riada é
	c. 792–805	Ríthe anaithnid
?	Conall mac Taidg	c. 805–807	Maraithe i mbun catha i gCinn Tíre, is dócha an chéad Chonall a fheictear sa Duan Albanach
?	Conall mac Áedáin	c. 807–811	Mharaigh sé Conall mac Taidg
	Domnall mac Caustantín	c. 811–835	Bhí Domnall éigin i réim le ceithre bliana is fiche dar leis an Duan Albanach, dátaí garbha
	Óengus II na gCruithneach	Anaithnid	Deartháir Caustantín. Rí na gCruithneach c. 820–834. Feictear é sa Duan Albanach ach ní mheastar de ghnáth gur rí Dhál Riada é
	Eóganán na gCruithneach mac Aonghasa	Anaithnid	Rí na gCruithneach c. 837–839. Feictear é sa Duan Albanach ach ní mheastar de ghnáth gur rí Dhál Riada é
	Áed mac Boanta	c. 835–839	Maraithe i mbun catha in éadan na Lochlannach i dteannta le hEóganán mac Óengusa
Ga	Alpin II Dhál Riada mac Eochach mhic Aodha Fhionn	Anaithnid	Ní fheictear é nó sna hannála nó sa Duan Albanach. Níl aon fhianaise ann gur rí Dhál Riata
Ga	Cináed mac Ailpín	Anaithnid	Rí na gCruithneach c. 843–858. Ní mheastar de ghnáth gur rí Dhál Riada é
	Diarmaid mac Sealbhaigh	c. 914	Meastar gur rí Dhál Riada in Éirinn é

Annála

Is iad a leanas na príomh-fhoinsí atá ann ar ríthe Dhál Riada:

Annála Uladh
Annála Tiarnaigh
Seanchas Fear Alban
Sioncronachtaí le Flann Mainistreach as Mainistir Bhuithe
Duan Albanach
Beatha Cholm Cille le hAdhamhnán

Foinsí níos lú iontaofa:

Is deacair é brí a bhaint as na foinsí. Ó thaobh a lán iontrálacha de a bhfuil cuma Dhál Riada orthu, tá easpa comhthéacs iontu, níl iontu ainmneacha athartha nó leasainmneacha. Tá go leor easaontas idir na foinsí. Is léir gur athraíodh nó cuireadh le roinnt iontrálacha ag an níos deireanaí.

Foinsí

Bardon, Jonathan (2005). "A History of Ulster". The Black Staff Press.
Adomnán, Life of St Columba, aistr. & eag. Richard Sharpe. Penguin, Londain, 1995. ISBN 0-14-044462-9
Anderson, Alan Orr, Early Sources of Scottish History A.D 500–1286, imleabhar 1. Athchló le ceartúcháin. Paul Watkins, Stamford, 1990. ISBN 1-871615-03-8
Bannerman, John, Studies in the History of Dalriada. Scottish Academic Press, Dún Éadain, 1974. ISBN 0-7011-2040-1
—, "The Scottish Takeover of Pictland" in Dauvit Broun & Thomas Owen Clancy (eag.) Spes Scotorum: Hope of Scots. Saint Columba, Iona and Scotland. T & T Clark, Dún Éadain, 1999. ISBN 0-567-08682-8
Broun, Dauvit, The Irish Identity of the Kingdom of the Scots in the Twelfth and Thirteenth Centuries. Boydell, Woodbridge, 1999. ISBN 0-85115-375-5
—, "Pictish Kings 761–839: Integration with Dál Riata or Separate Development" in Sally M. Foster (eag.), The St Andrews Sarcophagus: A Pictish masterpiece and its international connections. Four Courts, Baile Átha Cliath, 1998. ISBN 1-85182-414-6
Sharpe, Richard, "The thriving of Dalriada" in Simon Taylor (eag.), Kings, clerics and chronicles in Scotland 500–1297. Four Courts, Baile Átha Cliath, 2000. ISBN 1-85182-516-9

Naisc sheachtracha

Féach freisin

Tagairtí

↑ Bardon, Jonathan (2005). "A History of Ulster": 20-1. The Black Staff Press.
↑ "A New History of Ireland, II Medieval Ireland 1169-1534" (2008): 17. Oxford University Press.
↑ AT 501.3, Feargus ... partem Britaniae tenuit, et ibi mortuus est.

[Bardon20-1] Bardon, Jonathan (2005). "A History of Ulster": 20-1. The Black Staff Press.

[ANHoI17-2] "A New History of Ireland, II Medieval Ireland 1169-1534" (2008): 17. Oxford University Press.

[3] AT 501.3, Feargus ... partem Britaniae tenuit, et ibi mortuus est.

[1]

[2]

[3]