An Impireacht Naofa Rómhánach

An Impireacht Naofa Rómhánach
	Sacrum Imperium Romanum (la)
Aintiún	Gott erhalte Franz den Kaiser (1797-1806)
Ainmnithe in ómós	Impireacht na Róimhe
Suíomh
	50° 05′ 29″ N, 14° 25′ 20″ E / 50.09135224°N,14.42215841°E
Príomhchathair	Vín, Prág, Regensburg, Wetzlar, Aachen agus Prág
Daonra
Iomlán	40,000,000 (1806)
Teanga oifigiúil	an Laidin ; an Ghearmáinis ; an Iodáilis ; an tSeicis ; an Ungáiris ; an Pholainnis
Reiligiún	an Eaglais Chaitliceach Rómhánach, Liútarachas agus Cailvíneachas
Tíreolaíocht
Ar theorainn le	Comhlathas na Polainne - na Liotuáine ; Ríocht na hUngáire ; Ríocht na Fraince
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Ríocht na Gearmáine agus Francia Thoir
Díscaoileadh	6 Lúnasa 1806
	25 Nollaig 800; 2 Feabhra 962
Á leanúint ag	Cónaidhm na Réine, an Phrúis agus Impireacht na hOstaire
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	monarcacht thoghaí agus monarcacht fheidearálach
Comhlacht reachtach	Diat Impiriúil
Eacnamaíocht
Airgeadra	diúcat

Stát i lár na hEorpa ba ea an Impireacht Naofa Rómhánach (Gearmáinis: Heiliges Römisches Reich (HRR), Laidin: Sacrum Romanum Imperium (SRI)), a mhair ó 962 go 1806. Ba é Otto Mór an chéad Impire agus ba é Proinsias II an tImpire deireanach. "Impireacht Naofa Rómhánach an Náisiúin Ghearmánaigh" a thugtaí uirthi go hofigiúil (Gearmáinis: Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation, Laidin: Sacrum Romanum Imperium Nationis Germanicæ) ón 16ú haois go dtí gur tháinig deireadh léi san ochtú céad déag.

Críoch Impireacht Naofa na Róimhe sa tréimhse ó 962 go 1806, arna tarraingt in éineacht leis na teorainneacha nua-aimseartha

I mbuaic a réime bhí Ríocht na Gearmáine, Ríocht na hIodáile agus Ríocht na Burgúine faoi smacht na himpireachta. Is ionann na críocha seo agus an Ghearmáin (ach amháin deisceart Schleswig), an Ostair (ach amháin Burgenland), Lichtinstéin, an Eilvéis, an Bheilg, an Ísiltír, Lucsamburg, Poblacht na Seice, an tSlóivéin (ach amháin Prekmurje) chomh maith le cuid mhaith den Fhrainc (Artois, Alsace, Franche-Comté, Savoie agus Lorraine), den Iodáil (an Lombaird, Piodmant, Emilia-Romagna, an Tuscáin, agus Alto Adige-an Tioróil Theas go mór mhór), agus den Pholainn (an tSiléis, Pomerania, agus Neumark go mór mhór).

De ghnáth, ní bhíodh smacht iomlán ag an impire ar na céadta, prionsachtaí, diúcachtaí, contaetha agus cathracha saora go léir san impireacht. In ainneoin an ainm ní leis an Róimh ach le lár na hEorpa a bhaineann an Impireacht Naofa Rómhánach.

Mar sin féin, cé go raibh an Impireacht fós comhdhéanta go teoiriciúil faoin 15ú haois de thrí mhórbhloc - an Iodáil, an Ghearmáin agus an Bhuirgéis - go praiticiúil, bhí na naisc idir na bloic seo chomh neamhshuntasach nár fhan ach Ríocht na Gearmáine. Mar shampla, rinneadh beagnach gach ceann de chríocha na hIodáile ina gcuid d'oidhreacht dynastach Habsburg atá sainmhínithe go cúng. hIodáile go léir. mar shampla tá críocha mar chuid de phátrúnacht neamhshoiléir an teaghlaigh Hapsburgaigh, nach raibh ceangailte leis an Impireacht.^[1]^[2]^[3] Níor tháinig aon athrú suntasach ar theorainneacha seachtracha na hImpireachta ó Shíocháin Westphalia ar aghaidh- a d’admhaigh eisiamh na hEilvéise agus Thuaisceart na hÍsiltíre, agus cosantóir na Fraince i leith na hAlsáise - go díscaoileadh na hImpireachta. Faoin am sin, ní raibh inti ach críocha ina labhraíodh Gearmáinis, móide Ríocht na Boihéime. Ag deireadh Chogaí Napoléon sa bhliainn 1815, cuireadh an chuid is mó d’Impireacht Naofa na Róimhe san áireamh i gCónaidhm na Gearmáine. An 25 Nollaig 800, chorónaigh an Pápa Leo III an rí na bhFranc Séarlas Mór mar Impire, ag athbheochan an teidil in Iarthar na hEorpa, níos mó ná trí chéad bliain tar éis titim na himpireachta Rómhánaigh Iartharaigh roimhe seo i 476. Lean an teideal sa teaghlach Cairilínseach go dtí 888 agus ó 896 go 899, agus ina dhiaidh sin bhí coimhlint ghéar ann don teideal i measc rialtóirí na hIodáile i sraith cogaí sibhialta go dtí go bhfuair an t-éilitheoir deireanach Iodálach, Berengar I, bás i 924. Athbheodh an teideal arís i 962 nuair a corónaíodh Otto I, Rí na Gearmáine, mar impire, ar an dóigh chéanna mar chomharba ar Shéarlas Mór agus sa tslí seoladh an Impireacht ar aghaidh ar feadh breis agus ocht gcéad bliain eile.^[4]^[5] Tagraíonn roinnt staraithe do chorónú Shéarlas Mór mar bhunús na hImpireachta,^[6]^[7] agus is fearr le staraithe eile corónú Otto I mar thús.^[8]^[9] Aontaíonn scoláirí go ginearálta, áfach, maidir le héabhlóid sna hinstitiúidí agus sna prionsabail atá san impireacht, ag cur síos ar bhonn tuisceana de réir a chéile ar an teideal agus an ról impiriúil.

Níor úsáideadh an téarma cruinn "An Impireacht Naofa Rómhánach" go dtí an 13ú haois, sular tagraíodh go ginearálta don impireacht mar universum regnum ("an ríocht ar fad", seachas na ríochtaí réigiúnacha), imperium christianum ("An Impireacht Chríostaí") , nó Romanum imperium ("An Impireacht Rómhánach"),^[10] ach bhí dlisteanacht an Impire i gcónaí ag brath ar an choincheap translatio imperii, go raibh cumhacht uachtarach aige a fuarthas mar oidhreacht ó impirí na Sean-Róimhe. Go traidisiúnta bhí oifig ríoraíoch na hImpireachta Naofa Rómánaigh tofa trí na dtoghthóirí (Laidin:Princeps Elector), gur Gearmánaigh den chuid is mó iad, na huaisle is ardchéimiúla san Impireacht; thoghfaidís duine dá gcomhpháirtithe féin “Rí na Rómhánach” (Laidin Rex Romanorum; Gearmáinis:König der Römer) mar impire ag an bPápa, cé gur cuireadh deireadh le nósanna na gcorónuithe pápacha sa 16ú haois.

Níor ghnóthaigh an impireacht riamh méid an aontaithe pholaitiúil mar a bunaíodh thiar sa Fhrainc,, agus í ag teacht ina monarcacht roghnach díláraithe, teoranta ina raibh na céadta fo-aonad: ríochtaí, prionsachtaí, diúcachtaí, contaetha, [[ Prionsa-easpag|prionsaí-easpagóideachtaí]], Saorchathracha Impiriúla, agus fearann eile.^[11] Bhí cumhacht an impire teoranta, agus cé gur vasáilligh iad na prionsaí, tiarnaí, easpaig, agus cathracha éagsúla na hImpireachta a raibh a ndílseacht ag an impire dóibh, bhí méid pribhléidí acu freisin a thug neamhspleáchas de facto dóibh laistigh dá gcríocha. Díscaoil an tImpire Proinsias II (Gearmáinis:Franz II) an impireacht an 6 Lúnasa 1806 tar éis don Impire Napoléon Bonaparte Cónaidhm na Réine a chruthú an mhí roimhe sin.

Teideal

Iolar ceann dúbailte le harmais airm na stáit aonaracha, siombail Impireacht Naofa na Róimhe (péintéireacht ó 1510)

Roimh 1157, níor tugadh ach Impireacht na Róimhe ar an ríocht.^[12] Úsáideadh an téarma sacrum ("naofa", sa chiall "coisricthe") i dtaca le hImpireacht Rómhánach san Mheánaois ag tosú i 1157 faoi Fheardorcha I Barbarossa ("Impireacht Naofa"): cuireadh an téarma leis chun uaillmhian Fheardorcha ceannas a bheith aige ar an Iodáil agus an Phápacht.^[13] Tá an fhoirm "Impireacht Naofa Rómhánach" dearbhaithe ó 1254 ar aghaidh.^[14]

Tagairtí

↑ The Holy Roman Empire, James Bryce Bryce, 1899 }}
↑ Germany and the Holy Roman Empire: Volume I: Maximilian I to the Peace of Westphalia, 1493-1648.isbn=9780198731016
↑ Central Europe: Enemies, Neighbors, Friends, isbn=9780198026075
↑ Davies, pp. 317, 1246.
↑ "Otto can be considered the first ruler of the Holy Roman empire, though that term was not used until the twelfth century.", Medieval Italy: An Encyclopedia, isbn=9781135948801
↑ The Holy Roman Empire
↑ The Holy Roman Empire, Frederick A. Praeger, New York,1967, isbn 978-0-297-17672-5
↑ Davies, pp. 317, 1246.
↑ "Otto can be considered the first ruler of the Holy Roman empire, though that term was not used until the twelfth century." Medieval Italy: An Encyclopedia, isbn 9781135948801
↑ Ildar H. Garipzanov, The Symbolic Language of Authority in the Carolingian World (c.751–877) (Leiden: Brill, 2008).
↑ [The Holy Roman Empire], Heraldica.org.
↑ Peter Hamish Wilson, The Holy Roman Empire, 1495–1806, MacMillan Press 1999, London, p. 2.
↑ Whaley 2011, p. 17
↑ Peter Moraw, Heiliges Reich, in: Lexikon des Mittelalters, Munich & Zürich: Artemis 1977–1999, vol. 4, col. 2025–2028.

[1] The Holy Roman Empire, James Bryce Bryce, 1899 }}

[2] Germany and the Holy Roman Empire: Volume I: Maximilian I to the Peace of Westphalia, 1493-1648.isbn=9780198731016

[3] Central Europe: Enemies, Neighbors, Friends, isbn=9780198026075

[4] Davies, pp. 317, 1246.

[5] "Otto can be considered the first ruler of the Holy Roman empire, though that term was not used until the twelfth century.", Medieval Italy: An Encyclopedia, isbn=9781135948801

[6] The Holy Roman Empire

[7] The Holy Roman Empire, Frederick A. Praeger, New York,1967, isbn 978-0-297-17672-5

[8] Davies, pp. 317, 1246.

[9] "Otto can be considered the first ruler of the Holy Roman empire, though that term was not used until the twelfth century." Medieval Italy: An Encyclopedia, isbn 9781135948801

[10] Ildar H. Garipzanov, The Symbolic Language of Authority in the Carolingian World (c.751–877) (Leiden: Brill, 2008).

[11] [The Holy Roman Empire], Heraldica.org.

[wilson-12] Peter Hamish Wilson, The Holy Roman Empire, 1495–1806, MacMillan Press 1999, London, p. 2.

[Whaley17-13] Whaley 2011, p. 17

[Peter_Moraw_1999-14] Peter Moraw, Heiliges Reich, in: Lexikon des Mittelalters, Munich & Zürich: Artemis 1977–1999, vol. 4, col. 2025–2028.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]