Traonach

Is cineál éin é an traonach ar a dtugtar freisin an gearr goirt agus an traona (Crex crex nó corn crake i mBéarla) den fhine Rallidae (gaolta leis an Rálóg dar ndóigh) a bhíos le fáil in Éirinn, san Eoraip go forleathan, agus in Iarthar na hÁise sa samhradh. Caitheann an traonach an geimhreadh san Afraic thoir theas (.i. Madagascar, Mósaimbíc, an Tansáin, agus an tSaimbia) agus tagann siad go hÉirinn le linn an tsamhraidh (Mí Aibreáin go dtí Meán Fómhair), áit a neadaíonn siad agus a dtógann siad a gcuid scalltán.

Traonach

Crex crex
Sonraí
Mais	13.2 g
Réise sciathán	50 cm
Meánlíon in ál	9.8
Tréimhse ghoir	17 laethanta
Stádas caomhnaithe
Speiceas is lú imní
UICN	22692543
Tacsanomaíocht
Aicme	Aves
Ord	Gruiformes
Fine	Rallidae
Géineas	Crex
Speiceas	Crex crex L., 1758
Léarscáil de raon an tacsóin

Níl an traonach an-choitianta in Éirinn anois ná ar fud na hEorpa ach an oiread. Ach le dianiarrachtaí de chuid na bhfeilméaraí, tá an traonach fós ag áitriú áiteanna in Éirinn, go háirithe ar roinnt de na hoileáin ar chósta thiar na hÉireann. In Éirinn, cónaíonn an traonach le taobh na Sionainne agus ar chósta thuaisceart Dhún na nGall agus ar chósta Iarthar Chonnacht.

"An illustrated manual of British birds" (1899) de chuid  Howard Saunders

Tréithe

Is éan ciúin, cúthaileach é an traonach. Deir suíomh Birdwatch Ireland> nach bhfuil an traonach go maith ag canadh agus go bhfuil an fhuaim cosúil leis an bhfuaim ó dhá ghrátalaí cáise á gcuimilt ar a chéile!

Bíonn na traonaigh á gcur féin i bhfolach sa chuise fada agus is ar an ábhar sin gur minice a chloistear iad ná a fheictear iad – lena ngairm shuntasach as ar tháinig an t-ainm Laidine onamataipéach, Crex crex.

Is iad talamh móinéir fliuch agus an caladh gnáthóga an éin seo. Tá muine thiubh de dhíth orthu – fásra ard mar an feileastram go moch i séasúr an ghoir agus féar níos deireanaí. Itheann an traonach feithidí, síolta, duilleoga agus débheathaigh mar fhroganna.

Imirceach agus atáirgeadh

As iarthar na hAfraice a dhéanann an traonach an turas 6,000km go hÉirinn, agus gan iad ach chomh mór leis an lon dubh.

Tá cúthail orthu agus éalaíonn siad chuig clúdach an mhóínéir agus na plandaí a fhásanna ann, agus ina leithéid d'áit a théann siad i mbun shéasúr na cúplála.

Má éiríonn leis an gcúpláil, is féidir leis an gcearc dhá ál a thógáil, agus suas le deich sicín bheith i ngach ál, sula bhfillfidh sí ar an Afraic go luath san Fhómhar. Is iondúil go dteitheann an traonach fireann níos luaithe ná sin, ach fhad atá sé anseo, déanann sé callán ar leith. Is féidir leis tosú ar an ngrágaíl roimh mheán oíche agus a grág a ligean uaidh os cionn 10,000 uair i rith na hoíche.

Caomhnú

Tá an speiceas i mbaol báis go domhanda mar gheall ar nósanna feirmeoireachta an lae inniu a bhacas le neadaireacht an traonaigh as los chaillteanas gnáthóige feiliúnaí. Déanann baint an fhéir le hinnealra chun sadhlas a dhéanamh an-dochar do ghnáthóg an traonaigh.

Dhá thraonach le héanán

In Éirinn

Tá grág sainiúil an Traonaigh le cloisteáil níos fairsinge agus ardú 35% tagtha le cúig bhliana (2018-2022) ar líon na n-éan seo in Éirinn.

Cé go bhfuil na huimhreacha fós íseal, tá an líon éan fireann imithe os cionn 200 den chéad uair sa bhliain 2022 le deich mbliana, agus 218 éan fireann ar an taifead ag an tSeirbhís Náisiúnta Páirceanna agus Fiadhúlra (NPWS). Is ionann na figiúirí is deireanaí seo agus ardú 82% i líon na dtraonach in Éirinn ó taifeadadh 120 éan go luath san 1990aí.

I nDún na nGall, Maigh Eo agus Gaillimh a tugadh an traonach faoi deara, ach tá a ghlór sainiúil cloiste freisin i Sligeach agus i gCiarraí..Den chéad uair le 25 bhliain, tugadh an traonach faoi deara ar Oileáin Árann.

Tionscadail chaomhnaithe

Tagann níos lú ná 200 traonach fireann go hÉirinn anois. Tharla an fás seo as comhar caomhnaithe idir fheirmeoirí agus phobail áitiúla, an Corncrake Life Project agus an NPWS.

Táthar ag tabhairt spreagthaí (airgid) do na feilméaraí i riocht is go n-athróidh siad a gcuid nósanna bainte le go mbeidh muine ar fáil go luath agus go deireanach i séasúr an ghoir do na héin seo.

Ina theannta sin, táthar ag déanamh áirimh ar “dhaonra” agus dháileadh an traonaigh le súil go mbeifí in ann claonadh an mheatha a thuiscint níos fearr agus a mhalartú. Caithfear a lán saothair a dhéanamh ionas go mbeidh daoine in ann cómhaireachtáil leis na traonaigh. Má éiríonn leis seo, beidh a ngairm le cloisteáil go buan. De réir cuid den taighde, tá na tionscadail ag déanamh roinnt éifeachta lena gcuid cuspóirí chun an t-éan seo a shlánú.

Crex crex

Béaloideas

Blianta ó shin níor chreid muintir na hÉireann go ndeachaigh na héin ar an turas fada go dtí an Aifric. Chreid siad gur athraigh an traonach go cearc uisce sa gheimhreadh agus gur athraigh sé ar ais sa samhradh!