Aodh Fuariodhnach

Ard-Rí na hÉireann
(Athsheolta ó Áed Uaridnach)

Ard-Rí na hÉireann ba ea Aodh Fuariodhnach (Sean-Ghaeilge Áed Uaridnach), nó Aodh mac Domhnaill (Áed mac Domnaill) (bás 612). Glaoitear ar scaití Áed Allán, ach tugtar an t-ainm sin de ghnáth ar an rí den 8ú haois leis an ainm céanna, dubhó Aodha Fhuariodhnaigh.

Infotaula de personaAodh Fuariodhnach
Beathaisnéis
Breith6 haois
Bás612 (Féilire Ghréagóra)
Ardrí na hÉireann
604 – 612
← Aodh Sláine, Colmán mac BaotáinMaol Cobha mac Aodha → Cuir in eagar ar Wikidata
Gníomhaíocht
Gairmmonarc Cuir in eagar ar Wikidata
Teaghlach
TeaghlachCineál Eoghain Cuir in eagar ar Wikidata
PáisteMaol Fithrigh mac Aodha Cuir in eagar ar Wikidata
AthairDomhnall mac Muircheartaigh
SiblínColga mac Domhnaill
Aghaidh thiar de chrios Fhathna. B'fhéidir go léiríonn na deilbheacha ag an mbun Aodh Fuariodhnach agus Naomh Mura, bhunaitheoirí na heaglaise ag Fathain.[1]

Domhnall Ilchealgach (bás 566) ba ea athair Aodha, agus Eochaidh (bás 572) a dheartháir, a mheastar de réir roinnt foinsí gurbh Ard-Ríthe iad.[2] Ba bhall é de Chineál Eoghain, cuid de mhuintir Uí Néill an Tuaiscirt. Bhí sé ina rí Ailigh ón mbliain 604 go 612.[3]

Tháinig Aodh i gcomharbacht ar an gcomhríogacht d'Aodh Sláine agus Colmán Ríomhaí. Bhí sé i gcoróin ón mbliain 604 go 612.[4] Feictear Aodh sa ríliosta is luaite, Buile Choinn, dán den 7ú haois Irish. Sa bhliain 605, bhuaigh Aodh in éadan rí na Laighean, Brandubh mac Eachach (bás 605) ag Cath Slabhra.[5][6] Go minic é a bhíodh na Laigin á target an muintir Uí Néill le haghaidh ruathair thionscnaimh agus cáin bhóraimhe a ghearradh. Insítear i nAnnála Tiarnaigh gur thosaigh a réimeas tar éis na himeachta seo.[7]

Ní fios cúis bhás Aodha, ach is amhlaidh nár fhoréigneach é. De réir athleagain amháin de Leabhar Gabhála na hÉireann, "d'éag sé den phlá ag Teamhraigh".[8]

Sháraigh Cenél Feradach, i gceannas mhuintir Shuibhne Mheann, géag Aodha de Chineál Eoghain — Cineál mhic Earca — agus ní dhearnadh Ard-Rí de bhall dá chineál go dtí am a fhionnó, Fergal mac Máele Dúin (bás 722). Idir an dá linn, rí Ailigh ba ea mac Aodha, Maol Fithrigh (bás 630).

Foinsí cuir in eagar

Naisc sheachtracha cuir in eagar

Tagairtí cuir in eagar

  1. Lacey, Cenél Conaill, lch. 286.
  2. T.M. Charles-Edwards, Early Christian Ireland, Aguisín V
  3. Tugtar réimeas 8 mbliana do i Sioncronachtaí Laud
  4. Tugtar réimeas 7 mbliana do i Sioncronachtaí Laud, agus 8 mbliana sa Leabhar Laighneach. Féach freisin Croinic na hÉireann
  5. Annála Uladh, AU 605.1
  6. Annála Tiarnaigh, AT 603.2
  7. Annála Tiarnaigh, AT 603.6
  8. R. A. S. Macalister, Lebor Gabála Érenn, Cuid V, lch. 375


Réamhtheachtaí
Áed Sláine
agus
Colmán Rímid
Ard-Rí na hÉireann
601-607
Comharba
Máel Coba mac Áedo