An Rúis

An Rúis
	Россия (ru); Российская Федерация (ru)
Bratach	Armas
	;
Aintiún	Amhrán náisiúnta Chónaidhm na Rúise (27 Nollaig 2000)
Mana	«Reveal your own Russia» ; «Datgelwch eich Rwsia eich hun» ; «Revela la teva pròpia Rússia»
Suíomh
	66° 25′ N, 94° 15′ E / 66.42°N,94.25°E
Príomhchathair	Moscó
Daonra
Iomlán	145,975,300 (2021)
• Dlús	8.55 hab./km²
Déamainm	Rúiseach
Teanga oifigiúil	an Rúisis
Reiligiún	neamh-shainchreidmheach
Tíreolaíocht
Cuid de	stáit iar-Shóivéadacha ; Oirthear na hEorpa ; dúliosta tearmann cánach an Aontais Eorpaigh (2023–)
Achar dromchla	17,075,400 km²
• Uisce	13 %
Suite i nó in aice le limistéar uisce	Muir Bhailt, an tAigéan Ciúin, an tAigéan Artach, an Mhuir Dhubh, Muir Chaisp, Muir Mheoid, Muir na Sibéire Thoir, Muir Barents, Chukchi Sea (en) , Shantar Sea (en) , Muir Chara, Pechora Sea (en) , Muir na Seapáine, Muir Bheiring, an Mhuir Bhán, Muir Ocatsc, Muir Laptaiv agus Queen Victoria Sea (en)
Pointe is airde	Mount Elbrus (en) (5,642 m)
Pointe is ísle	Muir Chaisp (−28 m)
Ar theorainn le	an Asarbaiseáin ; an tSeapáin ; an Iorua ; an Chóiré Thuaidh ; Stáit Aontaithe Mheiriceá ; an Mhongóil ; an Úcráin ; an Pholainn ; Aontas Eorpach ; an Liotuáin ; an Chasacstáin ; Daon-Phoblacht na Síne ; an Bhealarúis ; an Laitvia ; an Eastóin ; an tSeoirsia ; an Fhionlainn ; an tSualainn
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Russian Soviet Federative Socialist Republic (en) agus an tAontas Sóivéadach
Cruthú	25 Nollaig 1991: Dissolution of the Soviet Union (en) (Dissolution of the Soviet Union (en) ) cúis leis seo Official name change (en)
Eachtra thábhachtach	ionghabháil na Crimé in 2014 (18 Márta 2014); Monetary reform in Russia, 1998 (en) (1 Eanáir 1998); Monetary reform in Russia, 1993 (en) ; 1998 Russian financial crisis (en) (1998); Céad Chogadh na Seisnia ; default (en) (17 Lúnasa 1998); ionradh na Rúise ar an Úcráin ; economic sanctions against the Russian Federation (en)
Saoire phoiblí	Russia Day (en) (12 Meitheamh); Lá Chosantóir na hAthartha (23 Feabhra); Lá Idirnáisiúnta na mBan (8 Márta); Lá Idirnáisiúnta na nOibrithe (1 Bealtaine); Victory Day (en) (9 Bealtaine); Unity Day (en) (4 Samhain); Lá Caille (1 Eanáir)
Éarlamh	Naomh Aindrias
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	super-presidential republic (en)
Comhlacht feidhmiúcháin	Rialtas na Rúise
Comhlacht reachtach	Tionól Feidearálach Chónaidhm na Rúise
• Uachtarán na Rúise	Boris Yeltsin (1991–1999)
• Príomh-Aire na Rúise	Mikhail Mishustin (2020–)
Údarás breithiúnach is airde	Cúirt Bhunreachtúil na Rúise
Eacnamaíocht
OTI ainmniúil	1,836,892,075,548 $ (2021)
Onnmhairí iomlána	337,800,000,000 $ (2015)
Airgeadra	rúbal na Rúise
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+02:00
Fearann Idirlín barrleibhéil	.ru, .рф, .рус agus .su
Glaochód	+7
Uimhir theileafóin éigeandála	112, 01, 02, 03, 101, 102 agus 103
Cód tíre	RU
Eile
Suíomh gréasáin	gov.ru

Is tír leath-Eorpach, leath-Áiseach í an Rúis (ainm oifigiúil: Cónaidhm na Rúise). Is í an tír is mó ar domhan, le hachar 17,075,400 km², beagnach dhá oiread níos mó ná an chéad tír eile, is é sin, Ceanada. Is í an t-ochtú tír is mó maidir le daonra. Is é Moscó an phríomhchathair. Is í an Rúisis an teanga oifigiúil, siúd is go bhfuil an dúrud teangacha eile á labhairt ag na mionlaigh ar fud na tíre.

Bhí sí ar an tír cheannasach in Aontas na bPoblachtaí Sóivéideacha Sóisialacha (APSS) agus is iomaí duine sa Rúis a airíonn uaidh cumhacht na Rúise sna laethanta a bhí. Is é Vladimir Putin uachtaráin den tír agus i 2022, rinne sé ionsú ar an Úcráin.

Stair

Príomhalt: Stair na Rúise

Déimeagrafaic

Teangacha

Labhraítear 100 teanga difriúla. Is í an Rúisis an t-aon teanga oifigiúil ach tá 27 teanga mhionlach atá aitheanta. De réir an daonáirimh sa bhliain 2002, bhí 142.6 milliún duine ábalta Rúisis a labhairt de na 143.8 milliún duine ar fad sa Rúis (99.1%). Is í an Tatairis an dara teanga is mó le 5.5 milliún cainteoirí. Is í an Úcráinis an tríú teanga is mó agus 1.8 milliún cainteoirí aici. Tá an Rúisis ar cheann de sé theanga oifigiúla na Náisiún Aontaithe.

Oideachas

Tá córas oideachais saor i gcóir gach duine mar chuid den bhunreacht. Ó 1990 tá córas 11 bhliain i réim. Sa bhliain 2004 chaith rialtas na Rúise 3.6% de GDP na tíre ar an oideachas.

Reiligiún

An eaglais Stroganov in Nizhny Novgorod

Níl aon daonáireamh oifigiúil i gcóir reiligiúin ach tá na figiúirí seo bunaithe ar suirbhéanna. I Lúnasa ceap ARENA gur Críostaithe iad (Ceartchreidmhaigh, Caitlicigh agus Protastúnaigh araon) iad 46% den daonáireamh. Ceapann Levada go bhfuil 76% den daonra sa Rúis ina gCríostaithe. De réir POF tá 65% ina Chríostaithe agus de réir PRC 73.6%.

Baineann timpeall 95% de pharóistí Ceartcreidmheacha sá Rúis leis an Eaglais Cheartchreidmheach Rúiseach.

Is iad an Chríostaíocht Cheartchreidmheach, Ioslam, Giúdachas agus Búdachas na reiligiúin traidisiúnta sa tír.

Is é Ioslam an dara reiligiún is mó sa Rúis. In iomlán tá 9,400,000 Moslamach sa Rúis (6.5%) i 2012 (níl an figiúr seo ró-chruinn mar ní chlúdaínn sé na Stáit Mhoslamacha traidisiúnta, .i. Chechnya agus Ingushetia. Seo hiad na stáit (a bhí clúdaithe sa suirbhé) le níos mó ná 10% Moslamach: Kabardino-Balkaria (49%), Bashkortostan (38%), KarachayCherkessia (34%), Tatarstan (31%), Yamalia (13%), Orenburg Oblast (11%), Adygea (11%) agus Cúige na hAstracáine (11%). Tá daonra Moslamach idir 1-2% sa chuid is mó de na stáit sa tSibéir.

Cultúr

Litríocht

Príomhalt: Litríocht na Rúise

Is í litríocht na Rúise litríocht na Rúise féin agus a cuid deoraithe, agus litríocht Rúisise na dtíortha a bhain leis an Rúis nó leis an Aontas Sóivéadach.

Spórt

Beidh Corn an Domhain Sacair 2018 insan Rúis.

Caidreamh iasachta

Sa bhliain 2009 bhí caidreamh ag an Rúis le 191 tíortha agus bhí ambasáidí i 144 tíortha.

Gailearaí

Páirc Chaitrín, Cathair Pheadair
Yekaterinburg
Cruithneacht ag fás i gCúige Tomsk. Tairgeoir mór cruithneachta is ea an Rúis.
Sléibhte na hÚraile, Tyuluk
Pálás na Creimile i Moscó, áras oifigiúil Uachtarán na Rúise
Loch Baikal, an loch is doimhne ar domhan, sa gheimhreadh
An Pálás Geimhridh i gCathair Pheadair
Tolbukhino, Cúige Yaroslavl
Longcheárta Yaroslavl
Crainn fhómhair in Krasnodar Krai
Halla na Cathrach, Rostov
Beloretsky, Bashkortostan
Stáisiún traenach Smolensk