An Tuirc

Tír is ea Poblacht na Tuirce (Tuircis: Türkiye Cumhuriyeti) a bhfuil 7% dá hachar suite san Eoraip agus 93 % de san Áise. Is í Ancara an phríomhchathair ach tá Iostanbúl ar an gcathair is mó.

An Tuirc
Türkiye Cumhuriyeti (tr) Türkiye (tr)
Bratach Armas
Aintiún	İstiklâl Marşı
Mana	«Yurtta sulh, cihanda sulh» «Heddwch gartref, heddwch yn y byd»
Suíomh
39° N, 36° E
Príomhchathair	Ankara
Daonra
Iomlán	85,372,377 (2023)
• Dlús	108.95 hab./km²
Líon na dteaghlach	26,075,365 (2022)
Déamainm	Turcach
Teanga oifigiúil	an Tuircis
Tíreolaíocht
Cuid de	na Balcáin Imchuach na Meánmhara Imchuach na Mara Duibhe an Meánoirthear Iarthar na hÁise an Eoráise
Achar dromchla	783,562 km²
Suite i nó in aice le limistéar uisce	an Mheánmhuir, an Mhuir Dhubh, An Mhuir Aeigéach agus an Mhuir Leiveantach
Pointe is airde	Mount Ararat (en) (5,137 m)
Pointe is ísle	an Mhuir Dhubh (0 m)
Ar theorainn le	an tSiria an Bhulgáir (1923–) an Ghréig (1923–) an Iaráin (1923–) an Iaráic (1932–) Léig na nArabach (1945–) an tAontas Eorpach (1981–) an tSeoirsia (1991–) an Airméin (1991–) an Asarbaiseáin (1991–)
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	an Impireacht Otamánach
Cruthú	29 Deireadh Fómhair 1923
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	stát aonadach agus córas uachtaránachta
Comhlacht feidhmiúcháin	Government of Turkey (en)
Comhlacht reachtach	Grand National Assembly of Turkey (en)
• Uachtarán na Tuirce	Mustafa Kemal Atatürk (1923–1938)
• Uachtarán na Tuirce	Recep Tayyip Erdoğan (2018–)
Eacnamaíocht
OTI ainmniúil	819,034,484,303 $ (2021)
Airgeadra	lira na Tuirce
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+03:00 Europe/Istanbul (en) Asia/Istanbul (en)
Fearann Idirlín barrleibhéil	.tr
Glaochód	+90 agus +36
Uimhir theileafóin éigeandála	112 agus 177
Cód tíre	TR
Cód NUTS	TR
Eile
Suíomh gréasáin	turkiye.gov.tr

Tá an tír roinnte ina haon chúige is ceithre scór (il a thugtar ar chúige as Tuircis, iller an uimhir iolra).

Príomhgheata Pálás Dolmabahçe in Iostanbúl

Daonra

I mí Lúnasa 2006, measadh go raibh 70 milliún duine ina gcónaí sa Tuirc. Ach sa bhliain 2021, bhí 85 milliún ann, ag cur brú mór ar an sochaí.

Cé go bhfuil an Tuircis ó dhúchas ag an gcuid is mó acu, tá mionlaigh mhóra eitneacha sa tír.

Tá an Tuirc suite i réigiún a chuir a lán craiceann de ó thaobh na teanga agus an chultúir de i rith na gcéadta bliain. Bhí an Impireacht Bhiosántach agus an Impireacht Otamánach suite anseo. Ós rud é go bhfuil an Tuirc lonnaithe in áit chinniúnach idir an Eoraip agus an Áise, tá cultúr measctha aici ina dtagann traidisiúin an Iarthair agus an Oirthir le chéile. Is minic a deirtear gur droichead idir an dá thrá seo is ea an Tuirc. Dá réir sin, tá tábhacht straitéiseach na Tuirce i súile na gcumhachtaí móra ag dul chun méadaíochta le fada.

Na Coirdínigh

Is iad na Coirdínigh an dream eitneach is mó a bhfuil teanga agus nósanna dá gcuid féin acu, ach is deacair breithiúnas maith a thabhairt ar a gcéatadán, ós rud é nach gceadaíonn reachtaíocht na Tuirce go dtabharfaí aitheantas ar bith do na saindreamanna eitneacha sna daonáirimh.

Is é oirdheisceart na tíre fód traidisiúnta dúchais na gCoirdíneach, ach chuaigh cuid mhór acu a chónaí in Iostanbúl nó go dtí na cathracha móra eile, ós rud é go bhfuil an t-atmaisféar níos liobrálaí iontu. Sna ceantair oirdheisceartacha, áfach, tá Arm na Tuirce ag cur catha ar na treallchogaithe Coirdíneach atá ar lorg neamhspleáchais. Fuair tríocha míle duine bás ar a laghad sa choimhlint seo ó na 1970idí anuas, agus an daonra sibhialta go mór mór thíos leis an gcogadh seo.

Polaitíocht

Poblacht dhaonlathach lárnaithe is ea an Tuirc, fós.

Tá an Tuirc ina ballstát bunaithe de na Náisiúin Aontaithe, d'Eagraíocht na Comhdhála Ioslamaí, den Eagraíocht um Chomhoibriú agus Fhorbairt Eacnamaíochta (OECD), agus den Eagraíocht um Shlándáil agus Chomhoibriú san Eoraip (OSCE).

Tá an Tuirc ina ballstát de Chomhairle na hEorpa ón mbliain 1949 anuas, agus chuaigh sí san ECAT (NATO) sa bhliain 1952.

Stair

1920idí

Kemal Atatürk

B'é Mustafa Kemal Atatürk, thiar sa bhliain 1923, a chuir an chéad tús leis an gcóras polaitiúil atá i bhfeidhm sa tír inniu, nuair a thit an tóin as an Impireacht Otamánach i ndiaidh an Chéad Chogadh Domhanda.

Ar an 28 Márta 1930 bhí athrú na hainmneacha ar dhá chathair sa Tuirc: Iostanbúl (Cathair Chonstaintín) agus Ancara (Angora),

2005-2015

Ó 2005 go dtí 2014, bhí an Tuirc ag éirí níos cóngaraí don Iarthar. Bhí comhchainteanna ar siúl idir an tAontas Eorpach agus an Tuirc faoi bhallraíocht iomlán na Tuirce san eagraíocht.

Ar an 28 Lúnasa 2014, toghadh Tayyip Erdogan ina uachtarán ar an Tuirc, tar éis dó 11 bhliain a chur isteach mar chéad aire.

2016 -

Tharla "coup d'état" in aghaidh ar an 15 Iúil 2016 . Maraíodh 294 agus gortaíodh 1400.

Theip an réabhlóid. Dúirt iarcheannaire sa bhfórsa aeir Akin Ozturk gurb eisean a phleanáil an coup d'état. Dúirt daoine a thacaigh leis an coup d'état míleata gur iarracht a bhí ann stát daonlathach a dhéanamh den tír.

Bhí os cionn 40,00 duine gafa, baill shinsearacha den arm agus breithimh san áireamh.

Bhí foláireamh tugtha ag ceannairí na hEorpa ag an am go gcuirfear deireadh le deis na Tuirce a bheith san Aontas Eorpach má thugtar pionós an bháis ar ais.

2023

• Crith talún Gaziantep, An Tuirc, 2023
• Toghchán uachtaránachta na Tuirce, 2023

Eacnamaíocht

Tá an Tuirc ar cheann den 20 geilleagar is mó ar domhan, tír ina bhfuil 85 milliún duine ina gcónaí, agus naisc pholaitiúla agus eacnamaíochta aici le tíortha éagsúla ar fud na cruinne.

Nuair a toghadh Erdogan ar dtús in 2003, bhí tréimhse fáis ann ó thaobh na heacnamaíochta ach de réir a chéile mhéadaigh ar an gcáineadh a dhéantaí air, go háirithe mar gheall ar a chur chuige uathlathach ó na 2010idí ar aghaidh.

Tíreolaíocht

• An Bhosparais
• an Dardainéil