Contae Dhún na nGall

Contae Dhún na nGall
	;
Suíomh
	54° 55′ N, 8° 00′ O / 54.92°N,8°W
Stát ceannasach	Éire
Cúige Éireannach	Cúige Uladh
Príomhchathair	Leifear
Daonra
Iomlán	161,137
• Dlús	33.15 hab./km²
Tíreolaíocht
Cuid de	Northwest Ireland and Lakelands (en)
Achar dromchla	4,861 km²
Airde	749 m
Ar theorainn le	Contae Liatroma ; Contae Dhoire ; Contae Thír Eoghain ; Contae Fhear Manach ; Tuaisceart Éireann
Eagraíocht pholaitiúil
Comhlacht feidhmiúcháin	office of the Cathaoirleach of Donegal County Council (en)
Comhlacht reachtach	comhlacht reachtach Chomhairle Contae Dhún na nGall
Aitheantóir tuairisciúil
Cód ISO 3166-2	IE-DL
Eile
Logainm.ie	100013
Suíomh gréasáin	donegal.ie

In iarthuaisceart Chúige Uladh atá Dún na nGall nó Contae Dhún na nGall^[1], ceann de thrí chontae i gCúige Uladh nach bhfuil i dTuaisceart Éireann. Úsáidtear an t-ainm Tír Chonaill chun tagairt leis an chontae fosta, cé nach ionann an dá áit go stairiúil, toisc nach nglacadh an téarma Tír Chonaill Inis Eoghain, leithinis mhór in oirthuaisceart an chontae, san áireamh.

Is é Leifear príomhbhaile an chontae, ach is í Leitir Ceanainn an baile is mó atá ann, agus daonra 19,274 aici de réir daonáirimh 2016. Is é Bun Cranncha an dara baile is mó sa chontae, agus is é Baile Dhún na nGall an baile as ar ainmníodh an contae.

Is í Gaeltacht Dhún na nGall an ceann is mó in Éirinn ó thaobh líon na gcainteoirí dúchais.

Tíreolas

De réir achair, tá sé ar an chontae is mó in Ultaibh agus an ceathrú contae is mó in Éirinn. Go sainiúil as contaetha Phoblacht na hÉireann, níl teorainn aige ach le contae amháin eile sa stát: Contae Liatroma. Tá an chuid is mó dá theorainn talún roinnte le trí chontae sa Tuaisceart: Contae Dhoire, Contae Thír Eoghain, agus Contae Fhear Manach. Tá baint mhór eacnamaíochta agus sóisialta idir Dhún na nGall agus Cathair Dhoire, atá suite thart ar 10 gciliméadar uaidh ar taobh eile na teorann. Go deimhin, áirítí Cathair Dhoire ina cuid de Chontae Dhún na nGall go dtí 1610, an bhliain ar cruthaíodh Contae Dhoire as codanna de Chontae Dhún na nGall agus Contae Chúl Raithin.^[2]^[3]

Barúntachtaí

Tá ocht mbarúntacht stairiúla sa chontae:

Ceantracha neamhfhoirmiúla

Tá cuid mhór ceantracha neamhfhoirmiúla a aithnítear sa chontae chomh maith. In oirthear an chontae, tá Gleann na Finne, gurb é Bealach Féich a phríomhbhaile, agus in aice leis ar an taobh thoir de, tá an Lagan, atá láraithe ar bhaile Ráth Bhoth. Tá cuid mhór ceantracha Gaeltachta ar chósta an chontae: ar an chósta iarthair tá Na Rosa agus Gaoth Dobhair, agus ar an chósta thuaidh tá Cloch Cheann Fhaola, lena n-áirítear na bailte Gort an Choirce agus An Fál Carrach. 'Na Trí Pharóiste' a thugtar ar Na Rosa, Gaoth Dobhair agus Cloch Cheann Fhaola trí chéile. Thoir ó Chloch Cheann Fhaola tá trí leithinis: Ros Goill, Fánaid, agus Inis Eoghain, agus an pointe is faide ó thuaidh ar oileáin na hÉireann, Cionn Mhálanna, suite ar an cheann dheireanach díobh seo.

Tíreolaíocht nádúrtha

An Earagail, an sliabh is airde i gContae Dhún na nGall

Cró Nimhe, in iarthuaisceart an chontae

Tá an contae ar an cheann is sléibtí in Ultaibh, agus an chuid is mó de déanta suas de trí shliabhraon beaga: sléibhte Inis Eoghain san oirthuaisceart, sléibhte Dhoire Bheatha san iarthuaisceart, agus na Cruacha Gorma san iardheisceart. Is í an Earagail, i sléibhte Dhoire Bheatha, binn is airde an chontae, agus 749m aici. Tá cósta an-bhearnach ag an chontae chomh maith ina bhfuil go leor lochanna mara, gurb iad Loch Feabhail agus Loch Súilí na cinn is mó díobh. Tá aillte Shliabh Liag ar na séú cinn is airde san Eoraip, agus is é Cionn Mhálanna an pointe is faide ó thuaidh ar mhórthír Éireann.

Tá dhá oileán a bhfuil buandaonra acu: Oileán Árainn Mhór agus Oileán Thoraí, chomh maith le líon mór oileán nach bhfuil ach lucht cónaithe neamhbhuan orthu. Ritheann an dara n-abhainn is faide in Éirinn, an Éirne, isteach i mBá Dhún na nGall cóngarach do Bhéal Átha Seanaidh, agus dambaí uirthi a ghineann leictreachas. Ritheann abhainn na Feabhaile feadh cuid mhaith de theorainn thalún an chontae, í á scaradh ó Chontae Dhoire agus Contae Thír Eoghain.

Cionn Mhálanna, ag amharc chun an oir-dheiscirt

Duaiseanna

Chuir an iris idirnáisiúnta National Geographic an contae ag barr liosta de na 'coolest' áiteanna ar domhan le cuairt a thabhairt orthu sa bhliain 2017^[4]. Tá clú agus cáil ar áilleacht an chontae agus ar chairdiúlacht mhuintir na háite, a dúirt an National Geographic.