Is cuid d'uaisleacht Éireann iad na Rítheaghlaigh Ghaelacha ón ré is ársa, i dteannta le huaisli Cambra-Normannacha agus na teidil cruthaithe le linn Tiarnas na hÉireann.

Uaislí Gaelacha

cuir in eagar
Príomhalt: Ríthe Éireann

Thoghtaí ríthe, tiarnaí nó taoisigh Ghaelacha ag an gcóras dlí darb ainm tánaisteacht, ag muintreacha an iarcheannaire (laistigh de thrí glúin), i dteannta áfach le go leor doirteadh fola, i bhfianaise an easpa pionós ar dúnmharú céile comhraic. Toisc go dtoghtaí de ghnáth ceannairí as an gclann chéanna, bhí sin ina chúis leis an smaoineamh d'uaisleacht Ghaelach.

Thosaigh teidil ó oidhreacht tar éis théip Ord na nGael agus ghlacadh chóras dlí Sasanach le linn na mblianta 1585–1610.

Is flatha iad gach a leanas, sliochtaigh fhireanna le gaol, is cuma más i bhfad amach, ó de shaghas éigin:

D'éirigh roinnt rí ruirech ina nArdrí.[1][2][3]

Stádas dlí

cuir in eagar

Faoin am Chonradh Luimnigh, bhí a chuid cumhacht caillte ag beagnach gach uaisle Gaelach. Sa lá atá inniu ann, níl aon stádas dlí ag na teidil stairiúla i bPoblacht na hÉireann, murab ionann is i dTuaisceart Éireann.[4]

Ón mbliain 1943 go dtí 2003, bronnadh aitheantas oifigiúil ar roinnt Ceann na Fine ó rialtas na hÉireann. Tháinig an cleachtas seo chun críche sa bhliain 2003 tar éis scannal éagsúil (féach Terence Francis MacCarthy) agus faoi imní gur mhíbhunreachtúil é.[5]

Rítheaghlaigh

cuir in eagar

Seo a leanas roinnt rítheaghlach Gaelach de réir fine agus tíreolais.

Féach freisin

cuir in eagar
  1. Curley, ll. 26–7
  2. Jaski, ll. 37–40, 89, 99–102
  3. Byrne, ll. 41–2
  4. Bunreacht na hÉireann
  5. Curley, ll. 179–80; Charles Lysaght (in Curley), lch. 14
  6. The MacMorrough Kavanagh, Curtha i gcartlann 19 Eanáir 2012 ar an Wayback Machine
  7. John O'Hart, Irish Pedigrees; or, The Origin and Stem of the Irish Nation, 5ú heagrán, 2 iml., Baile Átha Cliath, 1892, athchló Baltimore: Genealogical Publishing Company, 1976, iml. 1, ll. 417-418 agus 426-428.
  8. Dictionary of National Biography, iml. 35 MacCarwell - Maltby (Sidney Lee eag.). (1893) Nua-Eabhrac: MacMillan & Co., lch. 52.
  9. Ellis, lch. 157
  10. Curley, lch. 116
  11. Ellis, ll. 137–8
  12. Curley, ll. 109–12
  13. Féach Donnabhán mac Cathail.
  14. Alex Woolf, The origins and ancestry of Somerled: Gofraid mac Fergusa and 'The Annals of the Four Masters', Curtha i gcartlann 5 Meitheamh 2011 ar an Wayback Machine, Medieval Scandinavia 15 (2005)